Copyright - Σφετερισμός της περιουσίας του Θεού

Από τον Thanasis A [zeriki@hotmail.com]

Αντίγραφο της σελίδας από τη διεύθυνση http://www.angelfire.com/film/pnevmatika_dik/, με πολλές ευχαριστίες στον Θανάση.

ΚΑΛΩΣ ΗΛΘΑΤΕ ΣΤΗ ΣΕΛΙΔΑ ΓΙΑ ΤΑ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ

Σε αυτόν τον δικτυακό τόπο επιχειρείται να παρουσιαστεί το ζήτημα των πνευματικών δικαιωμάτων (copyright) από μία νέα σκοπιά. Αφετηρία των απόψεων που παρουσιάζονται εδώ είναι κυρίως η χριστιανική πίστη.

Για οποιαδήποτε σχόλια, παρατηρήσεις και δικά σας κείμενα μη διστάσετε να επικοινωνήσετε μαζί μου. Ασχέτως αν διαφωνώ ή συμφωνώ με αυτά τα σχόλια, δεσμεύομαι να τα δημοσιεύσω στη σελίδα, μιας και κρυφή μου φιλοδοξία είναι να γίνει αυτός ο δικτυακός τόπος ένα μικρό εργαστήρι απόψεων πάνω σε αυτό το τόσο επίκαιρο θέμα.

Οι απόψεις που παρουσιάζονται εδώ είναι σε μορφή δοκιμίου, σε 7 κεφάλαια των οποίων τους τίτλους βλέπετε παρακάτω. Αυτή είναι μία πρώτη μορφή τους. Δεν αποκλείεται να συμπληρωθούν και να τροποποιηθούν στο μέλλον. Επίσης ετοιμάζονται και άλλα ζητήματα τα οποία θα συμπεριληφθούν και αυτά εδώ τους επόμενους μήνες.

Αφορμή για την ενασχόληση με το θέμα: η απουσία αναφοράς στην Τέχνη και την Επιστήμη στην Καινή Διαθήκη.

Περιεχόμενα:
[#orismos Πνευματική δημιουργία – ορισμός και παραδείγματα]
[#kalhkakh Καλή και κακή πνευματική δημιουργικότητα]
[#sxesh Σχέση πνευματικού ανθρώπου με δόξα και πλούτο]
[#sfeter Copyright: Σφετερισμός της περιουσίας του Θεού]
[#peirateia Πειρατεία]
[#protaseis Προτάσεις]

Η απουσία Τέχνης και επιστήμης στην Καινή Διαθήκη

Ο Ιησούς Χριστός όσο ήταν ανάμεσά μας δε μίλησε για το ζήτημα της Τέχνης και της Επιστήμης και γενικότερα για την πνευματική δημιουργικότητα (ΠνΔτα). Είναι απορίας άξιο αυτό στα μάτια του σύγχρονου ανθρώπου. Πώς είναι δυνατόν να μην έχει μιλήσει για ΠνΔτα, από τη στιγμή που αυτή επηρεάζει πολύ την πνευματική μας ζωή για την οποία τόσο ενδιαφερόταν; Είπε τι να κάνουμε όταν έχουμε δύο χιτώνες, αλλά δεν είπε τι να κάνουμε όταν έχουμε δύο τραγούδια ή όταν ζωγραφίζουμε. Μίλησε για σπόρους, χωράφια και ιδιοκτησίες, αλλά δεν είπε τίποτα για επιστημονικές ιδέες, την άποψη της αστρονομίας για την προέλευση του κόσμου, την πνευματική ιδιοκτησία. Γιατί; Στις σύγχρονες ευημερούσες κοινωνίες, στις περισσότερες περιπτώσεις η πνευματική δημιουργία είναι αυτή που παράγει πολύ περισσότερη ενέργεια (χρήμα) και κυριαρχεί στο μυαλό των ανθρώπων, κι όχι η χειρονακτική εργασία και οι αγροτικές δουλειές. Γιατί λοιπόν Ο Ιησούς «αδιαφόρησε» για αυτήν την τόσο σημαντική πλευρά της ζωής μας;

Η απάντηση δε μπορεί να δοθεί μονολεκτικά. Ήδη αναφέρθηκε ότι στην εποχή του Ιησού η ΠνΔτα δεν παρήγαγε τόσα χρήματα όσο σήμερα και υπήρχε πολύ λιγότερο στο μυαλό των ανθρώπων. Φαίνεται λοιπόν ότι Ο Ιησούς δε θα είχε νόημα να μιλά για τέχνη και επιστήμη παρά μόνο στους αριστοκράτες της εποχής, μιας και αυτοί μόνο είχαν πρόσβαση σε τέτοιες ασχολίες. Ήταν όμως βασική επιλογή του, να συναντιέται με απλούς και φτωχούς ανθρώπους κι όχι με πλούσιους της άρχουσας τάξης.

Επίσης δεν μπορούμε να ξέρουμε σίγουρα αν αναφέρθηκε ποτέ στο νόημα της τέχνης και της επιστήμης σε κάποιο μαθητή του ή κάποιο καλλιτέχνη που συνάντησε στο δρόμο του, ή αν εξέφρασε άποψη για κάποιο έργο μουσικής που άκουσε ή μία τοιχογραφία σε κάποιο ναό. Αλήθεια Ο Ιησούς αγαπούσε την τέχνη; Εδώ μπορούμε να αναφέρουμε πως ενώ έχουν γραφτεί πολύ σημαντικά πράγματα για να καταλάβουμε ποιος είναι και τι θέλει από εμάς, μας φαίνονται απελπιστικά λίγα σε σχέση με αυτά που θα θέλαμε να ξέρουμε γι αυτόν. Έτσι δεν αποκλείεται να εκτιμά πολύ την Τέχνη και την Επιστήμη, δεν αποκλείεται να ζωγράφιζε ή να ευχαριστιόταν τη μουσική, να αγαπούσε την επιστημονική εξερεύνηση του φυσικού περιβάλλοντος, αλλά εμείς δεν είμαστε σε θέση να το ξέρουμε θετικά και σίγουρα.

Μία τρίτη πιθανή εξήγηση για την παράλειψη αναφοράς στην Τέχνη και την Επιστήμη από την Καινή Διαθήκη είναι πως αυτά που γράφονται για Τον Ιησού και το έργο του είναι τόσο ουσιώδη, ώστε είναι πλέον εύκολο να ανακαλύψουμε μόνοι μας τι περίπου θα είχε να μας πει για ζητήματα στα οποία δεν αναφέρεται η Καινή Διαθήκη.

Όσο και αν μας λείπουν οι αναφορές στην ΠνΔτα από την Καινή Διαθήκη, μας αποζημιώνει η δύναμη και η πειστικότητα των λόγων Του Ιησού. Αυτός ο λόγος είναι μία από τις πηγές έμπνευσης της διαπραγμάτευσης που ακολουθεί.
<a name="orismos"></a>
Πνευματική δημιουργία – Ορισμός και παραδείγματα

Με την πολύ ευρεία έννοια ως εκδήλωση πνευματικής δημιουργικότητας (ΠνΔτα) μπορεί να χαρακτηριστεί κάθε ανθρώπινη σκέψη που μας ξεχωρίζει από τα ζώα. Ένα όνειρο, μία απλή συνειδητή σκέψη, ένα συναίσθημα, η ικανότητα οδήγησης αυτοκινήτου είναι παραδείγματα της ΠνΔτας ως γενικού φαινομένου, το οποίο συμπεριλαμβάνει σχεδόν όλον τον πνευματικό μας κόσμο. Αυτή η ευρεία θεώρηση όμως, δε θα μας απασχολήσει εδώ, και μας είναι χρήσιμη, μόνο σαν το περιβάλλον μέσα από το οποίο προκύπτει η κύρια ερμηνεία του όρου.

Ορισμός: Πνευματική δημιουργία θεωρείται κάθε α) επιστημονικό και τεχνολογικό επίτευγμα β) καλλιτεχνική δημιουργία γ) ιδιαίτερη (όχι καθημερινή) σωματική ή πνευματική δεξιότητα δ) φιλοσοφία, σχέση με το θεό, ασκητισμός (με την ευρεία έννοια). Πολλές φορές ΠνΔτα αποτελούν όχι μόνο επιστημονικά επιτεύγματα και καλλιτεχνικές δημιουργίες, αλλά και εφαρμογές τους.

Αλλά συγκεκριμένα παραδείγματα ίσως κάνουν ευκολότερη την κατανόηση της έννοιας. Δίνονται αντίστοιχα με τον ορισμό.
α) Εφεύρεση, σχέδιο εφεύρεσης, κατασκευής, κτηρίου, πείραμα και σχολιασμός του, θεωρία φυσικής, τεχνικό εγχειρίδιο, ψηφιακή συσκευή, τεχνική πατέντα, μουσικολογική ανάλυση, κριτική καλλιτεχνικού έργου.
β) Ζωγραφικός πίνακας, γλυπτό, μουσικό έργο, μουσική εκτέλεση έργου, έκδοση παρτιτούρας, χορογραφία, video, θεατρική παράσταση.
γ) Ακροβατική κίνηση, σκάκι, αθλητική δραστηριότητα. Τα τελευταία παραδείγματα αγγίζουν τα όρια του όρου της ΠνΔτα όπως τον εννοούμε εδώ, μιας και εκτός από το πνευματικό μέρος της δραστηριότητας (το οποίο είναι κυρίαρχο), υπάρχει έντονη σωματική συμμετοχή. Επίσης στο γ) η πνευματική δραστηριότητα δεν αφήνει πίσω της πνευματικό έργο συγκεκριμένο και χειροπιαστό, με τη μορφή που το συναντάμε στην Τέχνη και την Επιστήμη.

Παραδείγματα εφαρμογής της Τέχνης, της Επιστήμης και των δεξιοτήτων είναι: Ένα διακοσμητικό που παράγεται μαζικά και στηρίζεται σε συγκεκριμένη τεχνοτροπία, ένα άρθρο σε μία εφημερίδα που σχολιάζει την επικαιρότητα, ανάλυση σκακιστικής παρτίδας.
<a name="orismos"></a>
Καλή και κακή πνευματική δημιουργικότητα

Είναι φανερό ότι η ΠνΔτα είναι μία αποκλειστικά ανθρώπινη δυνατότητα. Στην ορατή φύση δεν υπάρχει άλλο πνευματικό ον εκτός του ανθρώπου. Υπάρχουν όμως πνευματικά όντα που δε φαίνονται, τα οποία έχουν και αυτά δυνατότητα να δημιουργήσουν πνευματικά. Τέτοια είναι και οι άγγελοι που αναφέρονται στην Αγία Γραφή και φυσικά υπέρτατη πνευματική ύπαρξη αποτελεί Ο Θεός, από τον οποίο προέρχεται κάθε πνευματική δημιουργία του κόσμου. Στον κόσμο Του Θεού και των αγγέλων η ΠνΔτα πιθανόν είναι το θεμέλιο του παραδείσου, και το σημαντικότερο συστατικό της ύπαρξης μετά την αγάπη. Η πνευματική διάσταση κάθε ύπαρξης εκεί, δε διαιρείται σε λογική και συναίσθημα, ονειρική ζωή και εγρήγορση, συνείδηση και υποσυνείδητο. Όλα είναι ενοποιημένα σε μία κατάσταση ευρείας αντίληψης, μέσα σε κλίμα αγάπης, σε μια ατμόσφαιρα λατρείας και κοινωνίας με Το Θεό.

Στον κόσμο της πτώσης όμως, τα πράγματα είναι διαφορετικά. Εδώ η ΠνΔτα είναι και πάλι μια ισχυρή δύναμη και καθορίζει τη ζωή μας, δεν είναι όμως πάντα ευχάριστη, ούτε προάγει πάντα τη ζωή μας, ούτε μας φέρνει πάντα πιο κοντά στην αλήθεια. Μπορεί να είναι καλή και κακή. Αυτό είναι βασικό χαρακτηριστικό του κόσμου μας, από τον οποίο Ο Θεός απουσιάζει, αν και τον δημιούργησε. Δεν απουσιάζει εντελώς και για πάντα, αλλά μόνο για ένα χρονικό διάστημα, μέχρι να πραγματοποιηθεί το θεϊκό σχέδιο.

Όταν είναι καλή η ΠνΔτα τότε μας εμπνέει την αγάπη, μας παιδαγωγεί, μας πληροφορεί και μας μαθαίνει, μας συγκινεί, μας φέρνει κοντά στο Θεό, μας ευχαριστεί, μας χαλαρώνει, μας φέρνει σε εγρήγορση, μας ξυπνά. Βέβαια δεν τα κάνει όλα αυτά μαζί αλλά ανάλογα με την περίπτωση κάτι από αυτά είναι πιο έντονο. Όταν είναι κακή, μας παραπλανεί, μας καταστρέφει, μας αποξενώνει, μας απομακρύνει από Το Θεό.

Μέσα από παραδείγματα όμως είναι που φαίνεται καλύτερα το νόημα των παραπάνω. Να λοιπόν μερικά:

– Κάθε επιστημονική ανακάλυψη όπως π.χ. το πώς δημιουργούνται οι κεραυνοί, η οποία μας αποκαλύπτει πως είναι φτιαγμένος ο κόσμος. Έτσι αγαπούμε τον κόσμο όπως μας έχει δοθεί και απαλλάσσουμε τη σχέση μας με το Θεό από τις δεισιδαιμονίες.

– Νέα φάρμακα που δίνουν ζωή. Νέους τρόπους υγιεινής διαβίωσης και ασκητισμού.

– Μουσική που μας εμπνέει αξίες που ίσως ούτε ο θάνατος μπορεί να λυγίσει, όπως η αγάπη για το Θεό, για το συνάνθρωπο, η ίδια η ομορφιά της μουσικής και ο ήχος, ο αγνός έρωτας.
– Φωτογραφία που αποκαλύπτει τη μαγεία του χρώματος και των αποχρώσεων του γκρίζου, την αλήθεια, τον πόνο και την ομορφιά των ανθρώπων και της φύσης.

Τώρα θα προσπαθήσουμε να αναφέρουμε αντίστοιχα αντίθετα παραδείγματα τα οποία προέρχονται από τη δυνατότητα της κακής επιλογής που διαθέτουμε.

– Επιστημονικές ανακαλύψεις όπλων, αναζήτηση τρόπων για τον αποτελεσματικότερο μαζικό φόνο ανθρώπων, με σκοπό την επιβολή. Άρνηση της αλήθειας του Θεού ως αποτέλεσμα της ψευδαίσθησης δύναμης που προσφέρει κάποια νέα επιστημονική ανακάλυψη (π.χ. εξήγηση κεραυνών).

– Φάρμακα και ουσίες που προσφέρουν ψεύτικο παράδεισο και οδηγούν στην καταστροφή.

– Μουσική η οποία οδηγεί σε αποθέωση του "εγώ", μας ωθεί σε αποξένωση από το συνάνθρωπο, κάνοντας τις σχέσεις μας ανταγωνιστικές. Ο καλλιτέχνης υμνείται σαν Θεός και ως τέτοιος αντικαθιστά τον αληθινό Θεό στην καρδιά των ανθρώπων. Ο αγνός έρωτας δίνει τη θέση του σε έναν έρωτα που λειτουργεί πότε ως αδιέξοδο πάθος, πότε ως απόλυτο νόημα ζωής και πότε ως πονηρή ευκαιρία άντλησης ηδονής.

– Φωτογραφία που σοκάρει με αποτέλεσμα να μας κάνει ανεκτικούς με το κακό, πορνογραφεί για να αντλήσουμε φτηνές ηδονές με αποτέλεσμα να πλήττεται η σεξουαλικότητά μας.

Ασχέτως αν ένα τραγούδι είναι πανέμορφο και ιδιοφυές, μπορεί άνετα να έχει τα χαρακτηριστικά της κακής ΠνΔτας. Αυτό συμβαίνει πολύ συχνά με τους διάσημους καλλιτέχνες της pop και του rock. Συνθέτουν καλοφτιαγμένη, όμορφη μουσική γεμάτη έμπνευση, η οποία όμως μας βλάπτει με τα πάθη που κουβαλάει και μας διδάσκει με άσχημο τρόπο τη ζωή, αποκρύπτοντας τη πιο λαμπερή και όμορφη όψη της.

Συνοψίζοντας μπορούμε να αναφέρουμε ότι η ΠνΔτα είναι μία δύναμη. Όσο πιο ιδιοφυής και εμπνευσμένη είναι τόσο μεγαλύτερη είναι αυτή η δύναμη. Όσο ημιτελής, αναποτελεσματική, άσχημη είναι, τόσο μικρότερη εμφανίζεται αυτή η δύναμη. Το κύριο ζητούμενο όμως για τον άνθρωπο που επιζητεί τη φώτιση είναι η δύναμη αυτή να είναι δύναμη καλού. Δευτερεύον είναι το ζήτημα του "μεγέθους" της δύναμης. Επίσης, δε θα μπορούσε να διαιρεθεί η υπάρχουσα ΠνΔτα απόλυτα σε καλή και κακή, διότι το καλό και το κακό σπάνια απουσιάζουν από τη δημιουργικότητά μας. Παντού στη ζωή μας είναι μπλεγμένες, σχεδόν αδιαχώριστες έννοιες. Ότι και να κάνουμε, όπου και να βρισκόμαστε το καλό παραμονεύει δίπλα μας, ψάχνει την ευκαιρία να εμφανιστεί. Το ίδιο ισχύει για το κακό. Είναι χρήσιμη όμως μία οριοθέτησή τους όπως γίνεται παραπάνω, με κάπως απόλυτο τρόπο, γιατί λειτουργεί ως πυξίδα στον μπερδεμένο και ομιχλώδη πνευματικό μας κόσμο.
<a name="orismos"></a>
Σχέση πνευματικού ανθρώπου με δόξα και πλούτο

Οι πνευματικοί άνθρωποι είναι οι προνομιούχοι της κοινωνίας. Αν υποθέσουμε πως όλοι οι άνθρωποι έχουν ίδιους οικονομικούς πόρους, κοινωνική, ερωτική ζωή και υγεία, τότε οι πιο τυχεροί θα είναι αυτοί που έχουν σαν επάγγελμα την πνευματική δημιουργία. Η τέχνη και η επιστήμη ως κύρια ασχολία κάνουν τη ζωή συναρπαστική. Της δίνουν νόημα και χρώμα. Ο άνθρωπος σε αυτή την περίπτωση ασχολείται με κάτι που τον ενδιαφέρει και τον συγκινεί. Πολλές είναι οι επιστημονικές έρευνες που αποδεικνύουν πόσο απολαυστική είναι η ζωή, πόσο προάγεται η υγεία και η ζωτικότητά μας, όταν ασχολούμαστε με κάτι που μας ενδιαφέρει πολύ. Είναι άξια παρατήρησης η αφοσίωση των πνευματικών ανθρώπων στο αντικείμενό τους, αλλά και το πόσο ωφελείται η ζωή τους από αυτό. Αναπτύσσεται τόσο έντονη σχέση, ώστε ο δημιουργός μπαίνει στον πειρασμό να παραμελήσει άλλες πτυχές της ζωής του (π.χ. φιλικές συναναστροφές). Τόσο πολύ τον τροφοδοτεί η πνευματική ασχολία του.

Από μόνη της λοιπόν η ΠνΔτα πλουτίζει τη ζωή μας. Το χρήμα και η δόξα όμως εξελίσσονται σε πάθη τα οποία είτε αφήνουν ανεπηρέαστη την πνευματικότητά μας, είτε μπορούν να τη φθείρουν, ακόμα και να την καταστρέψουν. Η ακόρεστη δίψα για χρήμα και δόξα λειτουργεί τις πιο πολλές φορές σαν ναρκωτικό. Παθιαζόμαστε, μονοπωλεί τη σκέψη και το ενδιαφέρον μας, θέλουμε όλο και μεγαλύτερη "δόση" αποθέωσης και πλούτου και όταν κάποια στιγμή τα στερηθούμε, χάνουμε τον έλεγχο της ζωής μας. Όσο περισσότερο παθιασμένοι είμαστε με αυτά, τόσο περισσότερο εξαρτάται και δένεται η πνευματική μας δημιουργία μαζί τους. Είναι χαρακτηριστικό ότι πολλοί καλλιτέχνες που έγιναν διάσημοι από την τέχνη τους, την εγκατέλειψαν μόλις τους αφαιρέθηκε η διασημότητα, μιας και μαζί με τη διασημότητα είχε δεθεί σφιχτά η αγάπη τους για την Τέχνη. Φαίνεται απίστευτο κι όμως συμβαίνει. Παρατούν αυτό που αγαπούν περισσότερο στη ζωή τους! Κι αυτό μόνο και μόνο επειδή δε μπορούν να είναι πρώτοι. Επειδή δεν τους δοξάζουν πλέον, πράγμα που θα έπρεπε να είναι εντελώς άσχετο με την δημιουργικότητά τους.

Κάποιοι ίσως πουν εδώ ότι ο πλούτος και η δόξα λειτουργούν θετικά στη ΠνΔτα. Κι αυτό γιατί στην προσπάθεια για απόκτηση ή διατήρησή τους παράγεται ισχυρό κίνητρο, το οποίο κάνει το πνευματικό έργο ποιοτικότερο. Αυτή είναι μία λάθος σκέψη. Δεν το κάνει ποιοτικότερο αλλά εμπορικότερο. Φτάνει να αναρωτηθούμε το εξής: Τι κάνει έναν καλλιτέχνη καλύτερο στη δουλειά του, η υπόσχεση για δόξα και χρήματα ή η αγάπη που τρέφει γι αυτήν;
Σίγουρα το σημαντικότερο είναι το 2ο. Χωρίς αυτό δε γίνεται τίποτα. Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις στις οποίες πλούτος και δόξα παίζουν μεγάλο ρόλο στη διαμόρφωση του δημιουργήματος. Όταν μια τέχνη ή επιστήμη παράγει παραπληροφόρηση, καταστροφή, εξαρτήσεις, πάθη, γιατί να μην εμπνέεται και συντηρείται από παρόμοια πάθη όπως η δόξα και ο πλούτος; Εδώ αναφερόμαστε στην κακή ΠνΔτα. Γι αυτό κάποιες φορές η πνευματική δημιουργία σε συνθήκες αποθέωσης και εύκολου πλουτισμού είναι τεκμήριο κακής ΠνΔτας. Οφείλουμε βέβαια να διευκρινίσουμε ότι δεν είναι πάντα έτσι τα πράγματα. Πάντα υπάρχουν εξαιρέσεις, όπως π.χ. έργα αναμφισβήτητα καλής ΠνΔτας που έγιναν με κίνητρο τον πλούτο ή τη δόξα.
Η δόξα είναι δηλητήριο, ο πλούτος είναι περιττός για τον πνευματικό άνθρωπο
Η δοξολογία και η λατρεία είναι η τροφή που ετοιμάζουμε εμείς οι άνθρωποι για Το Θεό. Όταν όμως τρώει από αυτήν την τροφή ένας άνθρωπος, τότε δηλητηριάζεται. Το πρώτο σύμπτωμα είναι η πεποίθησή του (συνειδητή ή υποσυνείδητη) πως είναι ο ίδιος Θεός. Αυτή είναι μεγάλη αμαρτία που πληρώνεται άμεσα στη διάρκεια της γήινης ζωής. Όσο ψηλά κι αν έχει φτάσει αυτός ο άνθρωπος, θα συναντηθεί αναγκαστικά με τον πόνο, τη μοναξιά και το θάνατο που συναντά έτσι κι αλλιώς καθένας μας. Το ότι σφετερίσθηκε, οικειοποιήθηκε παρανόμως την τροφή του Θεού, θα του δημιουργήσει αργά ή γρήγορα ψυχικό κενό που δεν καλύπτεται με τίποτα.

Όμως οι διάφοροι stars της εποχής μας φαίνεται να έχουν συχνά ανοσία σε αυτό το δηλητήριο. Πώς εξηγείται αυτό; Πολύ απλά, γλιτώνουν διότι αποστασιοποιούνται από αυτό ζώντας μια σχετικά απλή ζωή, κατά την οποία δε χάνουν την ευκαιρία να τονίσουν πόσο "απλοί" και "καθημερινοί" είναι. Δοκιμάζουν το δηλητήριο της δόξας μόνο σε μικρές δόσεις, έτσι, έχοντας και την εμπειρία των παλαιοτέρων, έχουν επίγνωση της επικινδυνότητας του, οπότε το αποφεύγουν. Παρ' όλα αυτά, όσο και αν δε βγαίνει στη δημοσιότητα, οι κλινικές αποτοξίνωσης είναι γεμάτες και σήμερα από αυτούς τους άτυχους ανθρώπους στους οποίους έπεσε ο κλήρος να αμαρτήσουν κατ' αυτό τον τρόπο. Μία κλασσική περίπτωση ανθρώπου ο οποίος είχε την ατυχία να γευθεί λαίμαργα την τροφή Του Θεού είναι ο Elvis Prisley. Ένιωθε σα Θεός και πέθανε καταδικασμένος από την κόλαση αυτής της ιδέας. Οι οπαδοί του τον αποθέωσαν. Τον λάτρευαν στη θέση του πραγματικού Θεού, θέτοντας έτσι τα θεμέλια για την αναστάτωση και της δικής τους ζωής. Είναι τόσο ξεκάθαρα τα παραπάνω για την περίπτωσή του Elvis, που περιττεύουν άλλα σχόλια. Στη ζωή όμως δεν μπορούμε να κάνουμε ξεκάθαρους διαχωρισμούς μεταξύ άσπρου – μαύρου. Σχεδόν παντού επικρατούν οι αποχρώσεις του γκρίζου. Έτσι λοιπόν όπως είπαμε οι σημερινοί stars δεν είναι τόσο ξεκάθαρες περιπτώσεις σαν αυτήν του Elvis, φροντίζουν, για το δικό τους καλό, να αποστασιοποιούνται που και που από την αποθέωση, αδιαφορώντας όμως συχνά για τους παραπλανημένους οπαδούς που έχουν την ατυχία να τους λατρεύουν.

Σχετικά με το ζήτημα του τεράστιου πλουτισμού κάποιων πνευματικών ανθρώπων που παρατηρείται στις μέρες μας, μπορούμε να αναφέρουμε ότι αυτός λειτουργεί συνήθως ως αρνητικός παράγοντας που τείνει να εκτροχιάσει τον πνευματικό άνθρωπο. Σε έναν κόσμο που τόσοι πολλοί πεινάνε και υποφέρουν, ο υπερβολικός πλούτος και οι άσκοπες πολυτέλειες μοιάζουν με πράξεις μεγάλης αδικίας. Ακόμα και αν τα χρήματα έχουν κερδηθεί με νόμιμο και τίμιο τρόπο, είναι αμαρτία να συσσωρεύονται για να ικανοποιούν παράλογες ανάγκες ανθρώπων – που θέλουν να ονομάζονται και "πνευματικοί άνθρωποι" – όπως πανάκριβα κοσμήματα, ανάγκη επίδειξης και εντυπωσιασμού, συλλογές αυτοκινήτων κλπ. Το να είναι κανείς ευκατάστατος ώστε να μην ανησυχεί για το μέλλον, είναι εντελώς διαφορετικό πράγμα από αυτόν που δε μπορεί να φανταστεί τη ζωή του χωρίς το αγαπημένο του γιοτ. Σε αυτή την τελευταία περίπτωση έχουμε να κάνουμε με φαινόμενο έντονης αλλοτρίωσης, ανθρώπου που έχασε το δρόμο του, δεν αντιλαμβάνεται τη θέση του στο κοινωνικό σύνολο και τις υποχρεώσεις του απέναντι στο συνάνθρωπο που τον έχει ανάγκη. Η αγάπη και η αλληλοβοήθεια ως μέσο πληρότητας της ύπαρξής μας, αντικαθίσταται από την ανάγκη ικανοποίησης επίκτητων εξεζητημένων αναγκών. Αυτές οι ανάγκες σιγά σιγά φθείρουν και την πνευματική μας δημιουργικότητα. Έχοντας περισσότερα νομίζουμε ότι γινόμαστε πιο άτρωτοι. Το τρωτό σημείο όλων μας όμως είναι ο θάνατος και αυτός ξεπερνιέται μόνο με την προσφυγή Στον Ιησού Χριστό και τον λόγο Του κι όχι με τη συσσώρευση πλούτου. Οι άνθρωποι που επιδιώκουν τον πλούτο και τη δόξα οδηγούνται συχνά σε αυτόν τον δρόμο διότι αγνοούν το λόγο Του Θεού και δεν πιστεύουν απόλυτα στη μετά θάνατο ζωή.

Ο πνευματικός άνθρωπος, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, είναι από τους πιο προνομιούχους της κοινωνίας. Άρα σε αυτόν αρμόζουν ίσως λιγότερο από κάθε άλλον τα "προνόμια" του πλούτου και της δόξας. Φυσικά δεν είναι και σωστό να λειτουργεί και υπό πλήρη αφάνεια ή μέσα σε φτώχια και στερήσεις, γιατί και τότε κινδυνεύει άμεσα η σχέση του με την πνευματική του ασχολία. Σαν συμπέρασμα αναφέρουμε:

– Οι πνευματικοί δημιουργοί δεν πρέπει να λατρεύονται αλλά μόνο να γνωστοποιούνται στο κοινό τους, να επικοινωνούν με αυτό ως μεσολαβητές στη σχέση του με την δημιουργία τους.

– Δεν πρέπει να είναι πλούσιοι αλλά απλώς να ζουν χωρίς οικονομικό πρόβλημα. <a name="orismos"></a>

Copyright: Σφετερισμός της περιουσίας του Θεού

Πρόκειται για μία μεγάλη αδικία. Μία παγκόσμια πλάνη. Είναι μια από τις αιτίες εμφάνισης της πολιτιστικής καθυστέρησης και του φαινομένου της μαζικής κουλτούρας. Παρακάτω θα γίνει προσπάθεια για αναλυτικότερη παρουσίαση αυτών των απόψεων. Από εδώ και στο εξής, περιορίζουμε τον όρο πνευματική δημιουργία και ΠνΔτα κυρίως σε ότι αφορά την τέχνη, ενώ ως τώρα μελετούσαμε τη ΠνΔτα πιο γενικά.

i) Ορισμός – σύντομη ιστορική αναδρομή

Μία καινούργια έννοια κάνει την εμφάνισή της στην πρόσφατη ιστορία. Η έννοια της "πνευματική περιουσίας". Το φαινόμενο δηλαδή να ασκούν οι άνθρωποι κυριαρχικά δικαιώματα στα πνευματικά τους επιτεύγματα. Αυτό δεν είναι κάτι που έγινε ξαφνικά, αλλά έγινε σιγά σιγά σε μέρη στα οποία παραγόταν πνευματικό έργο. Είναι δηλαδή φαινόμενο των αναπτυγμένων κοινωνιών στις οποίες η τέχνη και η επιστήμη έχουν έντονη παρουσία και μπορούν να γίνουν ιδιαίτερα επικερδείς. Σε τέτοιες κοινωνίες είναι επίσης αναπτυγμένη και η νομική επιστήμη, σε βαθμό που να θέτει κανόνες σχεδόν σε όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες, κάτι ιδιαίτερα ωφέλιμο για την αρμονία και την τάξη στο κοινωνικό σύνολο. Όπως καθορίζεται από το νόμο, η πνευματική ιδιοκτησία που αποκτά ο δημιουργός του έργου πάνω σ' αυτό περιλαμβάνει δύο απόλυτα και αποκλειστικά δικαιώματα:

1. το δικαίωμα της εκμετάλλευσης του έργου (περιουσιακό δικαίωμα) και

2. το δικαίωμα της προστασίας του προσωπικού του δεσμού προς αυτό (ηθικό δικαίωμα)

Το πρώτο ο πνευματικός δημιουργός έχει τη δυνατότητα από το νόμο να το εκχωρήσει (μεταβιβάσει) και να αναθέσει τη διαχείρισή του σε τρίτο φυσικό ή νομικό πρόσωπο. Το ηθικό δικαίωμα είναι αμεταβίβαστο και παραμένει στο δημιουργό ακόμα και μετά τη μεταβίβαση του περιουσιακού δικαιώματος.

Ως θετικά στοιχεία του νόμου για τα πνευματικά δικαιώματα φέρονται να είναι α) η εξασφάλιση του δικαιώματος οικονομικής εκμετάλλευσης του πνευματικού έργου αποκλειστικά από το δημιουργό και όχι από άλλον ο οποίος θα επιχειρήσει να το εκμεταλλευτεί χωρίς την άδειά του και β) η αποφυγή της αντιγραφής του έργου από άλλο πνευματικό δημιουργό ο οποίος θα επιχειρήσει να συνδέσει το όνομά του με αυτό.

Η έννοια της πνευματικής ιδιοκτησίας εμφανίζεται ιστορικά για πρώτη φορά μαζί με την ανακάλυψη της τυπογραφίας από τον Γουτεμβέργιο, πράγμα που δείχνει την παράλληλη πορεία εξέλιξης του δίκαιου και της τεχνικής. Πρόδρομος των νόμων του copyright υπήρξαν τα προνόμια που απένειμε το κράτος αρχικά στους εκδότες και τυπογράφους και αργότερα στους δημιουργούς. Τα προνόμια αυτά αυτά εξασφάλιζαν τη μονοπωλιακή χρήση της τυπογραφίας για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Ευθύνη στην παραχώρηση των προνομίων απέκτησαν σταδιακά αργότερα και οι ίδιοι οι δημιουργοί. Ως πρώτες νομοθετικές ρυθμίσεις μπορούμε να αναφέρουμε εδώ το Copyright act στην Αγγλία το 1709, τον νόμο των ΗΠΑ το 1791, και τη Γαλλική νομοθεσία του 1791 και 93. Το πρόβλημα που προέκυψε όμως εκείνη την εποχή είναι ότι οι νόμοι που εφαρμόζονταν στο ένα κράτος δεν εφαρμόζονταν για πολίτες άλλου κράτους, με αποτέλεσμα την εκτεταμένη πειρατική αναπαραγωγή πνευματικών έργων. Αρχικά το πρόβλημα αντιμετωπίστηκε με διμερείς συμφωνίες, ώσπου το 1886 με τη διεθνή σύμβαση της Βέρνης καθιερώθηκε η διεθνής προστασία των πνευματικών έργων. Από τότε έλαβαν χώρα και άλλες σημαντικές διεθνείς συμβάσεις, με σημαντικότερη ίσως τη TRIPS στο Μαράκες το 1994, τη συμφωνία για τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας στον τομέα του εμπορίου. Η διαφορά στη φιλοσοφία αυτής της τελευταίας συμφωνίας σε σχέση με αυτήν της Βέρνης είναι ότι επικεντρώνεται περισσότερο στην προστασία της ελευθερίας του διεθνούς εμπορίου, ενώ η συμφωνία της Βέρνης επικεντρώνεται περισσότερο στο δημιουργό.

Οι νόμοι όμως που θεσπίστηκαν για να "προστατέψουν" την πνευματική δημιουργία βασίζονται σε λάθος θεώρηση της ζωής και της ΠνΔτας, και οφείλονται συχνά σε μεγάλα οικονομικά συμφέροντα ανθρώπων άσχετων με το εκάστοτε πνευματικό δημιούργημα.

ii) Η εκμετάλλευση του πνευματικού έργου

Η πνευματική δημιουργία είναι στις μέρες μας εκτός των άλλων μία μεγάλη πηγή κέρδους. Παρακάτω θα προσπαθήσουμε να διερευνήσουμε τους μηχανισμούς στους οποίους βασίζεται η διανομή των κερδών και τα προβλήματα που αυτοί δημιουργούν στις μέρες μας.

Από το 1950 και μετά εμφανίζεται στον δυτικό κόσμο μια ραγδαία αύξηση του βιοτικού επιπέδου. Έτσι δίνεται σε όλο και περισσότερους η ευκαιρία να ασχοληθούν με την πνευματική δημιουργία, αλλά παράλληλα εκτοξεύονται στα ύψη οι ανάγκες της κοινωνίας για καλλιτεχνική παραγωγή. Με δεδομένα την βελτίωση του βιοτικού επιπέδου, την επιθυμία όλο και περισσότερων να δημιουργήσουν πνευματικά αλλά και τις τεράστιες απαιτήσεις της κοινωνίας για εντρύφηση και αισθητική απόλαυση από τα πνευματικά έργα, θα περίμενε κανείς να ζούμε σε μια κοινωνία όπου ανθεί η καλλιτεχνική παραγωγή. Πράγματι αυτό συμβαίνει, δε συμβαίνουν όμως άλλα φαινόμενα που κι αυτά θα έπρεπε να αναμένονται. Οι καλλιτέχνες που δρουν στο προσκήνιο θα έπρεπε να είναι πολύ περισσότεροι και να αμείβονται καλύτερα. Θα έπρεπε επίσης η καλλιτεχνική παραγωγή να ήταν εξαιρετικά πολύπλευρη, και κυρίως, το ενδιαφέρον του κοινού να κατανέμονταν περισσότερο ομοιόμορφα σε όλες τις πλευρές της. Ελάχιστοι καλλιτέχνες σήμερα απολαμβάνουν τη μερίδα του λέοντος σε πλούτο και αναγνώριση, ενώ εκατοντάδες άλλοι ίδιας ή και μεγαλύτερης αξίας ζουν στην αφάνεια με πενιχρές απολαβές. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 90% από τα χρήματα που συγκεντρώνονται κάθε χρόνο από τα συγγραφικά δικαιώματα, πηγαίνει στο 10% των δημιουργών. Κάποιος εδώ μπορεί να πει: "Καλώς γίνεται αυτό, διότι αυτό το 10% των καλλιτεχνών είναι οι ικανότεροι, ή ακόμα και αν δεν είναι πάντα, σίγουρα είναι αυτοί που αρέσουν περισσότερο στον κόσμο!" Η αλήθεια όμως είναι εντελώς διαφορετική. Κύριος υπεύθυνος για αυτήν την κατάσταση είναι ο νόμος για τα πνευματικά δικαιώματα. Παρακάτω εξηγείται γιατί:

Ο νόμος αυτός επιτρέπει σε πολιτιστικές εταιρίες κολοσσούς να γίνονται ακόμη μεγαλύτερες, να εξελίσσονται σε μονοπώλια. Οι εταιρίες αυτές μετά από την αγορά του συνόλου των δικαιωμάτων ενός έργου, τα προστατεύουν με εξαιρετικά λεπτομερείς κανόνες και υπερασπίζονται τα συμφέροντά τους με δικηγόρους με υψηλή ειδίκευση. Κάποιες φορές και ο ίδιος ο δημιουργός στη συναλλαγή του με τις πολιτιστικές βιομηχανίες πιέζεται από αυτές, παραπλανιέται ή γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης, με αποτέλεσμα να αναγκάζεται και αυτός να προσφεύγει στη δικαιοσύνη, με πιο περιορισμένα όμως μέσα. Εξασφαλίζοντας οι εταιρίες τα δικαιώματα εκμετάλλευσης, κάνουν το επόμενο βήμα, που είναι η προώθηση του προϊόντος που κατέχουν. Οι λίγοι όμιλοι που κυριαρχούν στην πολιτιστική βιομηχανία, δε διανέμουν παρά μόνο τα έργα των οποίων κατέχουν τα δικαιώματα. Επικεντρώνονται στην προώθηση μερικών αστέρων και επενδύουν μαζικά σε αυτούς. Οι συνέπειες είναι τρομακτικές.

Λόγω του υψηλού επενδυτικού κινδύνου, το μάρκετινγκ που απευθύνεται σε κάθε μέσο άνθρωπο είναι τόσο επιθετικό και πιεστικό, ώστε να αποκλείει από τους πνευματικούς του ορίζοντές σχεδόν κάθε άλλη πολιτιστική επιρροή. Ενώ στα πρώτα χρόνια της ύπαρξής του ο νόμος για τα πνευματικά δικαιώματα υποστήριζε το δημιουργό, σήμερα γίνεται ένα μέσο ελέγχου της πνευματικής μας δημιουργίας, από ένα μικρό αριθμό βιομηχανιών. Είναι τόσο παράλογα δυναμική και μαζική η διείσδυση της κουλτούρας που προωθούν οι πολιτιστικές βιομηχανίες, ώστε δικαίως ονομάζεται και με τον αρνητικό όρο "μαζική κουλτούρα".

Το ίδιο το καλλιτεχνικό έργο επηρεάζεται άμεσα από τους νόμους της αγοράς. Πάντα τα κίνητρα της δημιουργίας πρέπει να μην καταπιέζονται από την εκάστοτε εξουσία αλλά και να μην είναι πονηρά. Όποιος έχει έμπνευση ας δημιουργήσει. Δεν είναι όμως έμπνευση η ανάγκη για εύκολο πλουτισμό, κι όμως στα πλαίσια της μαζικής κουλτούρας πολλοί δημιουργούν με πρώτο γνώμονα το χρήμα και δεύτερο την αγάπη για την τέχνη τους! Είναι φυσικό λοιπόν πολλά έργα (όχι όλα) που προερχόμενα από τη βιομηχανία της μαζικής κουλτούρας, να είναι υπερβολικά εύπεπτα, κενά νοήματος, ευτελή. Ενώ κάποτε η πνευματική δημιουργία δεινοπαθούσε από αυταρχικές εξουσίες, απεχθή θρησκευτική λογοκρισία, σήμερα καταδυναστεύεται από τα μεγάλα οικονομικά συμφέροντα, που αναπτύχθηκαν λόγω του νόμου για την πνευματική ιδιοκτησία. Αν η καλλιτεχνική δραστηριότητα ήταν σχολικό διαγώνισμα, τότε μπορούμε να πούμε ότι οι καλλιτέχνες της μαζικής κουλτούρας κάνουν μία μεγάλη ζαβολιά, ένα παράνομο "σκονάκι", μιας και ο "διορθωτής" των διαγωνισμάτων είναι δικός τους άνθρωπος. Έτσι πολλοί άξιοι πνευματικοί άνθρωποι, μη συμμετέχοντας στο παιχνίδι των πολιτιστικών βιομηχανιών, αναγκάζονται να ασχοληθούν με δεύτερη δουλειά συνήθως σχετική με την εκπαίδευση, προκειμένου να μπορέσουν επιβιώσουν οικονομικά.

Τα πνευματικά δικαιώματα που θα εξασφάλιζαν την αμοιβή των καλλιτεχνών είναι τώρα αυτά που τους τη στερούν. Αν καταργούνταν όμως, οι μεγάλες εταιρίες δε θα είχαν λόγο και όφελος να επενδύσουν στους αστέρες τους, οπότε θα εμφανιζόταν η ευκαιρία να παρουσιαστούν στο πολιτιστικό τοπίο και άλλες πραγματικά ενδιαφέρουσες φωνές. Η πνευματική δημιουργία θα απαλλασσόταν σε μεγάλο μέρος από τα ευτελή κίνητρα του χρήματος και της δόξας, οπότε θα είχαμε περισσότερες πνευματικές δημιουργίες στις οποίες ο δημιουργός παρουσιάζει με ειλικρίνεια τον εαυτό του, καταθέτει την ψυχή του και δεν αποσκοπεί πλέον απλά να γίνει αρεστός στην εταιρία του ή το πλήθος των καταναλωτών που θα τον αγόραζαν. Θα γίνονταν δηλαδή πραγματικά βήματα προόδου προς την κατεύθυνση της καλής ΠνΔτας.

Επίσης θα προέκυπταν οφέλη και σε επίπεδο λαών. Σε αυτό το επίπεδο η μεγάλη αδικία των πνευματικών δικαιωμάτων αφορά τις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες και κυρίως αυτές του 3ου κόσμου. Με το ισχύον καθεστώς υφαρπάζονται από αυτές τις χώρες χαρακτηριστικά προϊόντα όπως ένας λαϊκός χορός, η ουσία από κάποιο φυτό και επανεισάγονται σε αυτές προστατευμένες από αυστηρούς νόμους, ως μία ταινία στην οποία έχει σημαντικό ρόλο ο χορός, ένα φάρμακο που δημιουργείται από το εκχύλισμα του παραπάνω φυτού. Με αυτόν τον τρόπο οι πλούσιες χώρες γίνονται πλουσιότερες, ενώ ο επιστήμονας και ο καλλιτέχνης της καθυστερημένης χώρας, αλλά και η ίδια η χώρα του, στερείται αμοιβής και ευκαιριών. Οι εξαιρετικά δυνατές (λόγω πνευματικών δικαιωμάτων) πολυεθνικές αντί να βοηθούν κάθε χώρα να θεμελιώσει τις δομές για ανάπτυξη της ΠνΔτας, συνθλίβουν την ΠνΔτα ενδιαφερόμενες μόνο για το κέρδος τους και τις αποδόσεις της επένδυσής τους.

Ο Φίλιπ Κένικοτ, ένας αυστραλός ερευνητής, αναφέρει πολύ ορθά ότι δεν είναι σωστό να ταυτίζεται η μαζική κουλτούρα με την κουλτούρα του λαού. Είναι δε χαρακτηριστικό το λάθος που γίνεται σχετικά με τον αμερικανικό πολιτισμό, ο οποίος στη συνείδηση σχεδόν όλων μας είναι ταυτισμένος με τις φαντασμαγορικές ταινίες και τους δίσκους που πουλιούνται σε εκατομμύρια αντίτυπα (όλα ιδιοκτησία των μεγάλων εταιριών), ενώ αυτή η κουλτούρα που κατέχουν οι εταιρίες, είναι πολύ διαφορετική από από κουλτούρα του λαού, τον πολιτισμό, που δεν ανήκει σε κανένα.

iii) Προσωπικός δεσμός του έργου με τον καλλιτέχνη (ηθικό δικαίωμα).

Εδώ είναι αναγκαίο να θέσουμε άλλη βάση στο ζήτημα., όσο και αν αυτή δε μπορεί να γίνει αποδεκτή από τους μη πιστεύοντες Στο Θεό. Πρόκειται για μία αλήθεια η οποία είναι παραμελημένη στις μέρες μας ακόμα και από τους χριστιανούς.

Οι ιδέες και η πνευματική δημιουργία δε μπορεί να είναι ιδιοκτησία κανενός. Τα πνευματικά δικαιώματα της ανθρώπινης δημιουργικότητας είναι στην απόλυτη κατοχή Του Θεού και έχουν δωριστεί από αυτόν στους ανθρώπους.

Μπορούμε έστω με σκεπτικισμό να δεχθούμε την έννοια της υλικής ιδιοκτησίας από τον άνθρωπο, ο οποίος οριοθετεί με φράχτες τα χωράφια και την αυλή του, ωστόσο φαίνεται αδύνατο να γίνει το ίδιο με την πνευματική δημιουργία. Είναι γελοίο και άδικο να ορθώνονται απαγορευτικοί φράχτες στο πνευματικό τοπίο. Αντί δηλαδή να να γευόμαστε και να εργαζόμαστε για τους πνευματικούς καρπούς, κατά παράξενο τρόπο ασχολούμαστε με διαμάχες άνευ σημασίας, όπως: ποιος πάτησε πρώτος στο κάθε πνευματικό "αγροτεμάχιο", ποιος το όργωσε παραπάνω, ποιος θα δοξαστεί περισσότερο, ποιος θα βγάλει περισσότερα χρήματα από αυτό. Δηλαδή πράγματα άσχετα με τα ουσιαστικά οφέλη που μπορεί να αποδώσει το "αγροτεμάχιο", τα οποία επαρκούν για απεριόριστο αριθμό "γεωργών". Να ένα παράδειγμα:

Ο J. S. Bach συνέθεσε το 18ο αιώνα πρωτότυπη για την εποχή εκείνη μουσική μεγάλης αξίας. Είναι άραγε (κυριολεκτικά) ιδιοκτησία του αυτή η μουσική; Όχι, και παρακάτω εξηγείται γιατί. Ας αναρωτηθούμε ποιο άραγε είναι το ποιο σημαντικό:
α) Η ίδια η Μπαχική μουσική ή
β) η έμφυτη τάση μας να αρεσκόμαστε σε αυτή;; (με επιρροή αντίστοιχης μουσικής παιδείας)
Το δεύτερο είναι απείρως σημαντικότερο. Χωρίς το πρώτο, κάποιος άλλος συνθέτης θα έγραφε αυτή τη μουσική έστω ελαφρώς παραλλαγμένη και με κάποια χρονική καθυστέρηση. Πάντως δεν υπάρχει περίπτωση να μην ανακαλύπτονταν ποτέ αυτό το είδος μουσικής έκφρασης, διότι αυτή αντανακλά το β), ουσιαστικά γεννιέται από αυτό. Χωρίς όμως το β), θα ήταν το μουσικό στυλ του Bach, όποτε κι αν αυτό εμφανιζόταν, ότι είναι για τα ζώα, τα οποία δεν διαθέτουν μουσικότητα. Θα ήταν δηλαδή ένα κενό γράμμα, ένα τίποτα. Άρα αν κάποιος θα έπρεπε να χρεώσει πνευματικά δικαιώματα και να δοξαστεί για αυτήν την καταπληκτική μουσική, είναι αυτός που προσφέρει το β) κι όχι αυτός που ανακαλύπτει το α) !
Ο εμπνευσμένος καλλιτέχνης παίρνει ήδη μεγάλη αμοιβή λειτουργώντας ως καταλύτης στην αποκάλυψη αυτής της σπουδαίας μουσικής στο ανθρώπινο γένος. Όπως αναφέρθηκε και σε προηγούμενη παράγραφο, απολαμβάνει αξιοζήλευτα προνόμια, ένα από τα οποία είναι η πολύ στενή σχέση με το πνευματικό δημιούργημα. Δεν είναι καθόλου απίθανο να εμφανιστούν μεταγενέστεροι μουσικοί οι οποίοι να θεμελιώσουν με τη μουσική του Bach στενότερη σχέση απ' ότι ο ίδιος ο Bach! Και αυτό είναι κάτι θεμιτό και αξιοθαύμαστο. Αυτή η σχέση όμως δεν είναι σωστό να επιτρέπει στον καλλιτέχνη να ασκεί δικαιώματα κατοχής σε αυτό. Θα πρέπει όποιος θέλει, να μπορεί να εντρυφήσει σε αυτή τη μουσική, να τη διασκευάσει, γιατί όχι και να την αντιγράψει μερικώς, αρκεί το τελευταίο να έχει δημιουργικό χαρακτήρα και να μην το κάνει με σκοπό να συνδέσει το όνομά του με αυτή. Αρκεί δηλαδή (για αυτόν που εμπνέεται ή αντιγράφει μερικώς τη μουσική του Bach) να μην το πράττει για τη δόξα και τον πλούτο. Άλλωστε ένας δημιουργός που δανείζεται με υπερβολική ευκολία από άλλους, στιγματίζεται ως ασήμαντος δημιουργός.

Αφήνουμε το εκτενές παράδειγμα του Bach για να αναφέρουμε μία πραγματικά ενδιαφέρουσα θεωρητική θέση του φιλοσόφου Ζακ Σουλιγιού:

"Ο λόγος για τον οποίο είναι δύσκολο να προσκομίσουμε την απόδειξη αντιγραφής στον τομέα της τέχνης και της λογοτεχνίας οφείλεται στο γεγονός ότι δεν αρκεί μόνο να δείξουμε ότι ο Β εμπνεύστηκε από τον Α, χωρίς να αναφέρει ενδεχομένως τις πηγές του, αλλά να αποδείξουμε ότι ο Α δεν εμπνεύστηκε από κανένα. Η αντιγραφή προϋποθέτει στην πραγματικότητα ότι η αναγωγή του Β στον Α εξαντλείται σ' αυτόν, γιατί αν αποδεικνύαμε ότι ο Α εμπνέεται και άρα αντιγράφει έναν Χ , που βρίσκεται σε προγενέστερη χρονολογική θέση, η καταγγελία του Α θα αποδυναμωνόταν".

Μπορούμε άραγε να φανταστούμε ένα ποίημα να δημιουργείται χωρίς προγενέστερα ποιήματα; Αν κάποιος αντιγράψει το έργο ενός άλλου χωρίς την παρέμβαση της δικής του προσωπικής δημιουργικότητας και ισχυρίζεται ότι πρόκειται για δικό του έργο τότε έχουμε να κάνουμε με χαρακτηριστική περίπτωση κλοπής η οποία θα πρέπει να τιμωρείται. Γιατί σε αυτήν την περίπτωση γίνεται κλέφτης. Όταν όμως κάποιος αντιγράψει μερικώς, αποποιούμενος δόξα και πλούτο που ενδεχομένως του προσφερθεί γι αυτή του την εργασία, τότε δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ούτε στο ελάχιστο ως κλέφτης, διότι δεν υπάρχει τίποτα για να κλέψει!! Αυτό συμβαίνει γιατί είναι αδύνατο να κλαπεί πνεύμα και ιδέες, επειδή αυτά ενσωματώνουν το καλύτερο αντικλεπτικό: Δεν είναι ιδιοκτησία κανενός!

iv) Προτάσεις

Στην πρόταση για την κατάργηση των πνευματικών δικαιωμάτων αυτόματα ο αντίλογος λέει ότι θα επικρατήσει χάος, ο καθένας θα κάνει του κεφαλιού του, κλέβοντας ασύστολα την αφύλακτη πνευματική περιουσία και οι δημιουργοί θα μένουν απλήρωτοι για τη δουλειά τους. Όλα αυτά όμως αντιμετωπίζονται. Πρώτ' απ' όλα έχει ήδη αναφερθεί πως η αντιγραφή με σκοπό οικειοποίηση της πατρότητας ενός ξένου έργου θα πρέπει να συνεχίσει να τιμωρείται από το νόμο. Σχετικά με την οικονομική αποκατάσταση των δημιουργών, μία ενδιαφέρουσα λύση είναι η δημιουργία ενός ταμείου το οποίο να τους ενισχύει οικονομικά και να τους ασφαλίζει. Για να μπορεί κάποιος να χρηματοδοτείται από αυτό το ταμείο θα πρέπει να συμπληρώνει κάποιες συγκεκριμένες προϋποθέσεις, όπως το να μην έχει άλλη δουλειά άσχετη με την πνευματική του ασχολία, να παράγει έργο, κλπ. Οι πόροι αυτού του ταμείου θα καταβάλλονται υπό μορφή φόρου από επιχειρήσεις οι οποίες χρησιμοποιούν πνευματικές δημιουργίες για δικό τους όφελος. Αυτή θα είναι μία σημαντική βοήθεια για τους δημιουργούς. Με αυτόν τον τρόπο θα αμείβονται ισόποσα όλοι, πράγμα που δεν είναι δίκαιο. Μέσα όμως και από ένα τέτοιο σύστημα μπορεί και πάλι να ξεχωρίσει ένας καλλιτέχνης, αλλά και να βελτιώσει ακόμη περισσότερο τα οικονομικά του, αναλαμβάνοντας να εργαστεί και να αμειφθεί για συγκεκριμένους σκοπούς, όπως να αναλάβει projects και παραγγελίες που θα του ζητηθούν, να συμμετέχει σε συναυλίες, ομιλίες, σεμινάρια κλπ.

Βέβαια οφείλουμε να αναγνωρίσουμε τις δυσκολίες που θα προέκυπταν στην εφαρμογή αυτών των ιδεών. Για παράδειγμα, ποιος και με ποια κριτήρια θα χαρακτηρίζεται "καλλιτέχνης" για να παίρνει την επιδότηση; Πώς θα φορολογούνται οι επιχειρήσεις για χρήση πνευματικής δημιουργίας; Ανάλογα με την "ποσότητα" των έργων που χρησιμοποιούν ή με άλλο τρόπο; Ίσως τελικά η παραπάνω πρόταση οδηγήσει σε άλλες αδικίες και προβλήματα διότι δεν έχουν δοκιμαστεί στην πράξη. Γι αυτό αναφέρονται με κάθε επιφύλαξη.

Υπάρχουν όμως και προτάσεις στις οποίες μπορούμε να είμαστε απολύτως βέβαιοι για την θετική συμβολή τους. Η έννοια των πνευματικών δικαιωμάτων ενός έργου με τη σημερινή της μορφή, θα μπορούσε να διατηρηθεί, αλλά μόνο αν ίσχυε για ένα διάστημα δύο έως το πολύ τεσσάρων χρόνων από τη στιγμή που γνωστοποιείται το έργο στο κοινό. Αυτό θα συμβάλλει στη διατήρηση της επιχειρηματικότητας στο χώρο της τέχνης, αλλά με πολύ υγιέστερη μορφή. Με αυτόν τον τρόπο θα διατηρηθεί οτιδήποτε καλό μπορεί να έχει το σύστημα των πνευματικών δικαιωμάτων, ενώ ταυτόχρονα περιορίζεται κάθε τι κακό. Σήμερα τα πνευματικά δικαιώματα ενός έργου καταλύονται μετά από 70 χρόνια από το θάνατο του δημιουργού! Πρόκειται ασφαλώς για ένα νόμο τερατούργημα, ένα μνημείο υπερβολής, που δείχνει με χαρακτηριστικό τρόπο πόσο μακριά μπορεί να μας οδηγήσει η αγάπη μας για το κέρδος.
<a name="orismos"></a>
Πειρατεία

Κατά τη μακραίωνα προσπάθειά του για ανάπτυξη ο άνθρωπος έχει λάβει κάποια δώρα. Τέτοια είναι ο τροχός, η γεωργία, η ηλεκτρική ενέργεια, μουσικά όργανα, οι διάφοροι μουσικοί πολιτισμοί και αμέτρητα άλλα. Μοιάζει δηλαδή ο κόσμος μας παρά τον πόνο που κουβαλάει, με ένα περιβόλι γεμάτο με κρυμμένα δώρα τεράστιας αξίας, τα οποία ανακαλύπτονται αδιάκοπα από τις πρώτες στιγμές του ανθρώπου στη γη. Κάθε ένα από αυτά δε διευκολύνει απλώς τη ζωή μας, αλλά αλλάζει και την κοινωνία μας, τις σχέσεις μας και τον τρόπο που σκεφτόμαστε. Για παράδειγμα το πέρασμα από τη φεουδαρχία στον αστικό τρόπο ζωής οφείλεται σε τεχνολογικές ανακαλύψεις. Από τη στιγμή που αυτές εμφανίστηκαν άρχισε η αντίστροφη μέτρηση όχι μόνο για τη φεουδαρχία αλλά και τις αντιλήψεις που έθρεφε αυτή για τον κόσμο και τους ανθρώπους. Εμφανίστηκαν νέοι νόμοι, νέο δίκαιο και αναδιανομή της εξουσίας. Πολλές φορές η τεχνολογία, παρά και την όποια κακή της χρήση, λειτουργεί σαν καταλύτης για να ξεπεράσουμε κακές νοοτροπίες και αντιλήψεις. Δρα σαν ένας φακός, ο οποίος ρίχνοντας φως σε μια νέα προοπτική, σαρώνει τον παλιό τρόπο ζωής και τις λανθασμένες αντιλήψεις που τον συνόδευαν και αργά ή γρήγορα, δύσκολα ή εύκολα τον καταργεί. Αυτό ακριβώς είναι έτοιμη να κάνει η ψηφιακή τεχνολογία στα πνευματικά δικαιώματα! Θα καταρρεύσουν μαζί με το δίκαιο που τα στηρίζει λόγω της τεχνικής εξέλιξης του ανθρώπου. Αυτή η εξέλιξη θα διδάξει με υποχρεωτικό τρόπο ότι δεν μπορούμε να ασκούμε κατοχή στην ΠνΔτα. Θα κάνει τις απόψεις που έχει σήμερα η ανθρωπότητα για την πνευματική "ιδιοκτησία" (τότε ίσως η λέξη να μπαίνει σε εισαγωγικά!), περίεργες, παράλογες και από κάποια πλευρά αστείες. Πώς όμως θα πετύχει αυτό το θεάρεστο έργο η ψηφιακή τεχνολογία;

Μεσώ της τεχνολογίας κάθε μέσος άνθρωπος μπορεί να είναι εκδότης πνευματικού έργου ή να παράγει τέλεια αντίτυπα από πνευματικά έργα καταβάλλοντας μόνο ένα μικρό κόστος. Πρόκειται για μία επανάσταση ανάλογη της τυπογραφίας. Όταν ανακαλύφθηκε η τυπογραφία έγινε δυνατό οι εκδότες να τυπώσουν και να διαθέσουν βιβλία. Σήμερα είναι δυνατόν να γίνουμε όλοι εκδότες της δουλειάς μας ή να αναπαράγουμε αντίτυπα πνευματικής εργασίας. Κάθε υπολογιστής δίνει απεριόριστες δυνατότητες στη διαχείριση πνευματικού έργου, όχι μόνο όταν αυτό αφορά κείμενο, αλλά και στην περίπτωση εικόνας, ήχου, κινηματογράφου. Για έναν μουσικό για παράδειγμα, ο υπολογιστής μπορεί να γίνει ολοκληρωμένο στούντιο ηχογραφήσεων. Για τον ακροατή μουσικής μπορεί να γίνει το μέσο με το οποίο θα αντιγράφει μουσική χωρίς να πληρώνει δικαιώματα. Οι μουσικοί πλέον δεν εξαρτώνται από πανάκριβα στούντιο και τις εταιρίες που αυτά ανήκουν για να εκδώσουν τη δουλειά τους, και ο ακροατής δεν εξαρτάται από αυτές τις εταιρίες για να αποκτήσει μία ηχογράφηση. Μπορεί έτσι να συμμετέχει ο καθένας σε αυτή τη μικρή επανάσταση που τελικά θα γίνει μεγάλη επιφέροντας την κατάργηση των πνευματικών δικαιωμάτων.

Οι τεράστιες δυνατότητες επικοινωνίας των υπολογιστών μέσω δικτύου είναι ίσως η δυνατότητα κλειδί στην επανάσταση αυτή. Οι αποστάσεις εκμηδενίζονται στην ελεύθερη ανταλλαγή και διάδοση πνευματικού έργου ακόμα και μεταξύ αγνώστων μεταξύ τους ανθρώπων (με λογισμικό τύπου napster). Σε αυτόν τον τρόπο διάδοσης είναι αδύνατο να ευνοηθούν κάποιοι "αστέρες" της τέχνης, γιατί κανένας επιχειρηματίας δεν αποκτά κάποιο όφελος από μια ευνοϊκή τους μεταχείριση.

Οι μεγάλες εταιρίες και το νομικό σύστημα ονομάζουν "πειρατεία" αυτή τη διαδικασία προσπαθώντας έτσι να τη χαρακτηρίσουν αρνητικά. Ο σκεπτόμενος άνθρωπος όμως δεν έχει παρά να σκεφτεί το νόμο Του Θεού κατά τον οποίο δεν πρέπει να επιδιώκουμε δόξα και πλούτο από τα πνευματικά μας έργα. Γίνεται τότε κατανοητό ότι η πειρατεία πνευματικών έργων είναι μία απόλυτα τίμια πράξη εφόσον το έργο δε χρησιμοποιείται για απόκτηση δόξας ή πλούτου. Η πειρατεία ακυρώνει στην πράξη το σύστημα που σχετίζεται με τα πνευματικά δικαιώματα ιδίως στο επίπεδο της ιδιωτικής χρήσης της τέχνης. Ο πανικός των πολιτιστικών εταιριών είναι μεγάλος και φανερώνεται από τις απανωτές προσφυγές τους στη δικαιοσύνη, οι οποίες όμως μόνο να καθυστερήσουν μπορούν αυτό που πρόκειται αναπόφευκτα να συμβεί.

Η πειρατεία εκδημοκρατίζει το σκληρό νόμο για τα πνευματικά δικαιώματα. Πρόκειται για μία πολιτιστική επανάσταση τεραστίων διαστάσεων, για την οποία όμως δεν έχει ανοίξει ούτε μύτη ως τώρα. Πρόκειται δηλαδή για ειρηνική επανάσταση. Γι αυτό ίσως να μη γίνεται αντιληπτό το μέγεθός της. Μέσω της πειρατείας η τεχνολογία έχει γνωρίσει τεράστια διάδοση. Έργα πολιτισμού, ιδέες, γνώσεις εξαπλώνονται ταχύτατα. Όσο και αν φαίνεται περίεργο εταιρίες λογισμικού είναι οι πρώτες ωφελούμενες από την πειρατεία, μιας και δυσκολεύει τη δημιουργία μονοπωλίων, τα οποία θα έπνιγαν τη πλειοψηφία των προγραμματιστών.

Η ισχύς του νόμου για τα πνευματικά δικαιώματα πρέπει να συνεχίσει να υπάρχει μόνο σε περίπτωση εκμετάλλευσης πνευματικού έργου με σκοπό απόκτηση κέρδους ή προβολής. Εκεί δεν μπορεί και δεν πρέπει ίσως να καταργηθεί. Απλώς πρέπει όπως είπαμε να μειωθεί δραστικά το διάστημα που απαιτείται για να γίνει κτήμα της κοινωνίας ένα έργο. Κάθε ένας όμως που δεν αποκομίζει πλούτο και δόξα από χρήση πνευματικού έργου δεν θα οφείλει αντίτιμο για τη χρήση του, διότι όπως είπαμε, οι ιδέες και το πνεύμα είναι δωρεάν, άρα λοιπόν δεν είναι δυνατή η κοστολόγησή τους στην περίπτωση που δεν αποφέρουν κέρδος.

Έτσι, όπως έχουμε ήδη πει, οι μεγάλες εταιρίες δε θα επενδύουν μαζικά σε δικούς τους καλλιτέχνες, ούτε θα είναι τόσο δυνατές ώστε να ελέγχουν την πολιτιστική ζωή. Ιδίως οι πιστοί χριστιανοί θα δούμε με νέα, πιο καθαρή ματιά την ΠνΔτα, ως ιδιοκτησία αλλά και ως δώρο Θεού.
<a name="orismos"></a>
Προτάσεις

Εμείς τι μπορούμε να κάνουμε για να συμμετέχουμε σε αυτήν την επανάσταση; Το κυριότερο είναι να γίνουμε κόμβοι διάδοσης πολιτισμού οι οποίοι θα κυβερνώνται από τις νέες αντιλήψεις για τα πνευματικά δικαιώματα. Πρέπει να αντιγράφουμε ελεύθερα ότι υλικό έχουμε για φίλους, για γνωστούς ακόμα και για αγνώστους. Αν όμως κάποιος είναι ιδιοκτήτης disco, θα πρέπει να αγοράζει CD από το εμπόριο. Δεν είναι σωστό να παίζει μουσική με αντιγραμμένα μέσα. Μπορεί βέβαια να αντιγράφει τα ήδη αγορασμένα και να τα διαδίδει σε όσους θέλει. Ένας ιδιοκτήτης εργοστασίου πρέπει να πληρώσει για κάθε πρόγραμμα που τρέχει σε υπολογιστές της επιχείρησής του, όπως πρέπει να είναι πληρωμένο το λογισμικό που χρησιμοποιούν τα net-cafe και οι διαφημιστές. Είναι δε ιδιαίτερα χαλαροί οι έλεγχοι για τέτοιες περιπτώσεις, κι αυτό είναι κάτι που πρέπει να διορθωθεί. Ένας μαθητής ή φοιτητής όμως που μαθαίνει ή διασκεδάζει από προσωπική χρήση της τεχνολογίας, δεν πρέπει να χρεώνεται. Προσοχή όμως: ούτε εκείνος όμως πρέπει να χρεώνει τους άλλους όταν τους προσφέρει έργα σε ψηφιακή μορφή. Τότε γινόμαστε πολύ χειρότεροι από τις μεγάλες εταιρίες και τα μονοπώλια γιατί χρεώνουμε εργασία άλλων, που αντιγράψαμε με τεχνολογία άλλων! Η μόνη δικαιολογία για κάποια μικρή χρέωση σε αυτή την περίπτωση είναι το ρίσκο της σύλληψης από την αστυνομία.

Πέρα από την δημιουργία κόμβων ελεύθερης διάδοσης πολιτισμού, μπορούμε να συμμετέχουμε στην αθόρυβη επανάσταση και με άλλους τρόπους. Στην ψηφιοποίηση έργων που δεν έχουν ακόμη ψηφιοποιηθεί. Έχει ήδη ξεκινήσει στο διαδίκτυο μία προσπάθεια καταγραφής λογοτεχνικών και φιλοσοφικών έργων σε ψηφιακή μορφή με σκοπό την ελεύθερη διάδοσή τους ως προϊόντα της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Το καταπληκτικό αυτό project πολύ σοφά ονομάστηκε "Gutenberg". Το μεγάλο εμπόδιο που αντιμετωπίζει αυτό το πρόγραμμα είναι οι σιδερένιοι νόμοι για τα πνευματικά δικαιώματα. Σύμφωνα με το γελοίο νόμο που επικρατεί, ελεύθερα είναι τα πνευματικά δικαιώματα έργων που γράφτηκαν … περίπου 100 χρόνια πριν! Απέναντι σε αυτή τη νοοτροπία πρέπει να ορθωθεί η πειρατεία, όχι όμως με κίνητρο το κέρδος, αλλά την αγάπη για την ελευθερία στην ΠνΔτα.

Θα μπορούσαν να εξαιρεθούν από το έργο της πειρατείας έργα που γράφτηκαν σε χρόνο μικρότερο από 4 χρόνια πριν. Βέβαια σε εξαιρετικά πλούσιους δημιουργούς (βλέπε Madonna, Bill Gates, κλπ) είναι ανούσιο να περιμένουμε αυτά τα 4 χρόνια. Γενικώς κάθε ένας που αντιγράφει χωρίς να πληρώνει πνευματικά δικαιώματα πρέπει να λειτουργεί κατά συνείδηση. Ο νόμος μπορεί να θέτει κάποια όρια για περιπτώσεις που ήδη αναφέραμε. Έτσι σιγά σιγά θα διαμορφωθεί παγκοσμίως μία νέα νοοτροπία στην οποία θα προσαρμοστεί και ο νόμος. Η αδικία θα εκλείψει από εμάς τους ίδιους αρχικά και στο τέλος θα επισημοποιηθεί η προσπάθειά μας και από το επίσημο κράτος.

Ειδική αναφορά θα πρέπει να γίνει εδώ και στους μικρούς ήρωες αυτής της επανάστασης, που δεν είναι άλλοι από τους hackers. Μέσα σε αυτούς υπάρχουν κάποιοι οι οποίοι διαδίδουν ιούς, καταστρέφουν συστήματα, κλέβουν περιουσίες, παρακολουθούν αδιάκριτα ανυποψίαστους χρήστες υπολογιστών. Αυτές είναι σίγουρα κατακριτέες πράξεις. Δε μιλούμε εδώ όμως γι αυτούς. Εννοούμε αυτούς που απομακρύνουν κάθε μορφής προστασία από τα μέσα αποθήκευσης, έτσι ώστε να αντιγράφονται εύκολα. Αυτούς που δημιουργούν δικτυακούς τόπους που βοηθούν στην αντιγραφή, βοηθούν στην κατάργηση στην πράξη των πνευματικών δικαιωμάτων. Κυρίως αυτοί οι επιστήμονες που εργαζόμενοι συνήθως αθόρυβα σπάνε και τις πιο δύσκολες προστασίες ψηφιακών έργων. Από τα τελευταία παραδείγματα είναι η περίπτωση του Ρώσου προγραμματιστή που έσπασε το πρότυπο προστασίας ηλεκτρονικού βιβλίου που είχε εφεύρει η Adobe και γι αυτό κατέληξε στη φυλακή, το σπάσιμο του υδατόσημου σε μουσικά αρχεία, το θρυλικό πλέον πρόγραμμα DECSS που καταργεί τη προστασία του dvd – υπόθεση για την οποία έπεσαν οι μηνύσεις βροχή. Όλοι αυτοί οι άνθρωποι που ενώ είναι καλοζωισμένοι και βρίσκονται στην κορυφή της επιστήμης, έχουν και το θάρρος να κοντράρονται μετωπικά με την επικρατούσα έννομη τάξη, είναι πραγματικοί ήρωες. Είναι πάντως κρίμα το γεγονός ότι η προσπάθεια για την κατάργηση της πειρατείας έχει συνδυαστεί τόσο πολύ με τις κακές πλευρές του hacking που αναφέρθηκαν παραπάνω, με το πορνό και γενικότερα με μια υποκοσμική νοοτροπία. Είναι πολύ δύσκολο σήμερα να βρει κάποιος ένα site με τρόπους παράκαμψης των πνευματικών δικαιωμάτων το οποίο να μην έχει και πορνοδιαφημίσεις. Είναι κρίμα ένα σωρό νέα παιδιά να πράττουν πράξεις πειρατείας και να μην ξέρουν ότι κάνουν κάτι καλό και ηθικό. Έτσι νιώθοντας ότι είναι ήδη στο βούρκο, δεν έχουν πρόβλημα να προχωρήσουν σε κάθε μορφής κακή χρήση των γνώσεων που διαθέτουν. Αν όμως από την αρχή ήξεραν ότι η πειρατεία είναι μία πράξη δημοκρατίας και προόδου, πολύ δύσκολα θα τη συνδύαζαν με άλλες δικτυακές "σκανταλιές". Αυτός είναι και ένας από τους στόχους αυτών των σημειώσεων: Να απενοχοποιήσουν μέσα μας την πειρατεία.

Μέσα από αυτό το site θέλω να απευθύνω κάλεσμα σε όποιον συμφωνεί με όλα αυτά που γράφονται, για συμμετοχή στην προσπάθεια κατάργησης του νόμου για τα πνευματικά δικαιώματα μέσα από την καθημερινή πράξη με την απρόσκοπτη ανταλλαγή πολιτιστικών προϊόντων. Όποιος έφτασε την ανάγνωσή του μέχρι εδώ, σημαίνει ότι είχε αρκετή υπομονή και ενδιαφέρον για το θέμα. Τον ευχαριστώ λοιπόν θερμά για το χρόνο που αφιέρωσε!