H επιστροφή του Οδυσσέα στην Αρχαία Κόρινθο

Αναδημοσίευση από τη σελίδα http://features.classicalmusic.gr/article.php?id=1022

Στις 17 και 18 Ιουνίου παρουσιάζεται η όπερα του Κλάουντιο Μοντεβέρντι "Η Επιστροφή του Οδυσσέα στη Πατρίδα" στα πλαίσια του Φεστιβάλ Όπερας Αρχαίας Κορίνθου που συνεχίζει την πορεία του για τέταρτη συνεχή χρονιά. Ο Αλέξανδρος Χαρκιολάκης συνομίλησε με τους τέσσερις βασικούς συντελεστές της όπερας, την εμπνεύστρια και "κινητήριο δύναμη"του Φεστιβάλ, μεσόφωνο Μαίρη-Έλεν Νέζη που στη παραγωγή κρατά το ρόλο της Πηνελόπης, το μαέστρο Γιώργο Πέτρου, το σκηνοθέτη Παναγή Παγουλάτο, και το σκηνογράφο Πάρι Μέξη.

Α.Χ. Αρχικά θα ήθελα να μου πείτε λίγα λόγια για τον χώρο της Αρχαίας Κορίνθου ως προς την επιλογή του για ένα Φεστιβάλ Όπερας.

Νέζη: O αρχαιολογικός χώρος της αρχαίας Κορίνθου είναι ένας από τους σημαντικότερους της Ελλάδας. Είμαστε πολύ τυχεροί που η αρχαιολογική υπηρεσία δίνει την άδεια να πραγματοποιείται το Φεστιβάλ Όπερας στο χώρο αυτό. Η αρχαία Κόρινθος επίσης είναι πολύ εύκολα προσβάσιμη από την Αθήνα. Στο χώρο αυτό επιλέγουμε να παρουσιάζουμε οπερατικά έργα που είναι εμπνευσμένα από την αρχαία Ελλάδα.

Πέτρου: Μία από τις ιδιαιτερότητες αυτού του Φεστιβάλ είναι ότι δεν πραγματοποιείται σε κάποιο θέατρο ή χώρο ειδικά διαμορφωμένο για παραστάσεις αλλά μέσα στον αρχαιολογικό χώρο, στο προαύλιο του μουσείου με φυσικό σκηνικό τους τρεις κίονες κορινθιακού ρυθμού του ναού της Οκταβίας. Αυτό είναι περιοριστικό κατά κάποιο τρόπο όσον αφορά τις εικαστικές παρεμβάσεις που μπορούν να γίνουν, αποτελεί όμως ιδιαίτερη πρόκληση για το σκηνογράφο που πρέπει με ελάχιστες πινελιές και με σεβασμό στο χώρο να δημιουργήσει ένα νέο κάθε φορά σκηνικό πλαίσιο.

Mέξης: Είναι προφανές πως όσο απομακρυνόμαστε από αυτό που θεωρείται ως "τυπικός" χώρος παρουσίασης μιας όπερας, τόσο αυξάνονται τα φυσικά και τεχνικά προβλήματα. Από την άλλη η όπερα, όσο σύνθετη και αν είναι, παραμένει μια θεατρική φόρμα και ως τέτοια δεν μπορεί και ούτε πρέπει να περιορίζεται μέσα σε φυσικά πλαίσια. Η όπερα όπως και όλες οι θεατρικές φόρμες θέτει τις χωροταξικές της προδιαγραφές και τελικά ορίζει το χώρο της. Το συγκεκριμένο εγχείρημα ήταν και είναι μια εξαιρετική ευκαιρία για όλους μας να επαναπροσδιορίσουμε αυτές τις προδιαγραφές μακριά από ασφάλειες και δεδομένα.

Α.Χ. Η νέα παραγωγή σας όπως και οι προηγούμενες είναι δωρεάν για το κοινό σε αντίθεση με τα περισσότερα φεστιβάλ όπου τα αντίτιμα των παραστάσεων όχι μόνο υπάρχουν αλλά μπορεί να είναι και απλησίαστα για ένα μεγάλο μέρος του φιλοθεάμονος κοινού. Ποιο είναι το "μυστικό" του Φεστιβάλ Όπερας Αρχαίας Κορίνθου;

Νέζη: Το Φεστιβάλ διοργανώνεται από τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Κορινθίας, το Λυσίππειο Πνευματικό Κέντρο και στηρίζεται από το ΥΠ.ΠΟ και ιδιώτες χορηγούς. Κατά συνέπεια ολόκληρο το κόστος των παραγωγών είναι καλυμμένο εκ των προτέρων και συνεπώς δεν υπάρχει ανάγκη να μπει εισιτήριο. Δεν θα ήταν θαυμάσιο (αν και ανέφικτο) η Τέχνη στο σύνολό της να ήταν δωρεάν προσβάσιμη σε όλους;

Πέτρου: Ο στόχος μας είναι παρόλο που τα οικονομικά του Φεστιβάλ είναι πενιχρά σε σχέση με αυτά άλλων αντίστοιχων φορέων, να δουλεύουμε με συνέπεια και αφοσίωση ώστε να έχουμε τα καλύτερα δυνατά καλλιτεχνικά αποτελέσματα. Δύο από τις τρεις παραγωγές του Φεστιβάλ Όπερας Αρχαίας Κορίνθου (ο "Ορέστης" και η "Αριάδνη") ηχογραφήθηκαν από τη γερμανική δισκογραφική εταιρία MDG και κυκλοφόρησαν διεθνώς σε CD αποσπώντας θερμότατα σχόλια αλλά και βραβεία από τον ειδικό ελληνικό και ξένο Τύπο.

Α.Χ. Με ποια κριτήρια επιλέξατε να παρουσιάσετε την "Επιστροφή του Οδυσσέα στη Πατρίδα" του Κλαούντιο Μοντεβέρντι;

Νέζη: Η "Επιστροφή του Οδυσσέα" είναι ένα από τα μεγαλύτερα αριστουργήματα της όπερας! Είναι ένα έργο με τεράστιο μουσικό και δραματικό ενδιαφέρον το οποίο όμως δεν παρουσιάζεται τόσο συχνά, διότι παρουσιάζει ιδιαίτερες δυσκολίες στην υλοποίηση του.

Πέτρου: Το κυριότερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει κανείς με τις όπερες της εποχής του Μοντεβέρντι, που αποτελεί το πέρασμα από την Αναγέννηση στο Μπαρόκ, είναι ότι τα έργα αυτά έχουν σωθεί σε μορφή "στενογραφική". Δηλαδή είναι γραμμένα τα μέρη των φωνών, η συνοδεία του μπάσου και ελάχιστα ορχηστρικά μέρη για τα οποία όμως δεν αναφέρεται η ενορχήστρωση. Μεγάλο βάρος πέφτει στις ικανότητες αυτοσχεδιασμού των μουσικών που όπως και στην εποχή του Μοντεβέρντι βασίζονται στο σκελετό που επιβάλλει ο συνθέτης αλλά προτείνουν την δική τους αυτοσχεδιαστική εκδοχή στο έργο. Αυτό, που είναι κάτι ιδιαίτερα δύσκολο, προσδίδει σε κάθε εκτέλεση του έργου μοναδικότητα αφού οι αυτοσχεδιασμοί είναι κάθε φορά διαφορετικοί! Εννοείται βέβαια, ότι για τα έργα αυτά δεν μπορούμε ποτέ να έχουμε κάποια απόλυτη ή "ιδανική" εκδοχή αλλά μια εκδοχή που λειτουργεί επιτυχημένα ή όχι κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες.

Παγουλάτος: Όταν μου πρωτομίλησε ο Γιώργος Πέτρου για την "Επιστροφή του Οδυσσέα" ενθουσιάστηκα, γιατί η ιστορία του είναι κάτι που γνωρίζουμε όλοι και αποτελεί κίνητρο για τον οποιοδήποτε Έλληνα να έλθει στην όπερα. Επιπλέον, η όπερα του Μοντεβέρντι είναι φτιαγμένη με τέτοιο τρόπο που επιζητεί και επιβάλλει έντονη θεατρικότητα.

Α.Χ. Τι είδους προσέγγιση να περιμένουμε στη συγκεκριμένη παραγωγή;

Νέζη: Η προσέγγισή μας αναπτύχθηκε μέσα από τις πρακτικές συνθήκες. Το έργο θα παρουσιαστεί με μικρές περικοπές που χαρίζουν μια πιο σφιχτοδεμένη μουσικοδραματική δομή.

Πέτρου: Στην παραγωγή μας θα συμμετάσχει ένα σύνολο με όργανα εποχής (που ονομάσαμε σύνολο Monteverdi για…ευνόητους λόγους) που αποτελείται από 2 τσέμπαλα, 2 θεόρβες, 1 βιόλα ντα γκάμπα, 2 βιολιά, 2 βιόλες, 1 βιολοντσέλλο, 2 φλάουτα με ράμφος, 1 dulcian) δηλ. περίπου ο, τι διέθεταν τα θέατρα όπερας την εποχή του συνθέτη!

Παγουλάτος: H παραγωγή αυτή είναι Θεατρική. Οι όπερες του Μοντεβέρντι και ειδικά ο Οδυσσέας έχουν μια "γραμμική" μορφή. Στο μεγαλύτερο μέρος τους αποτελούνται από ρετσιτατίβι, μελοποιημένα και ενορχηστρωμένα βέβαια, αλλά δεν έχουν την μεταγενέστερη μορφή όπερας με άριες, ντουέτα, σύνολα κλπ. Έτσι προσφέρονται ιδανικά για μια απόλυτα θεατρική προσέγγιση, όπου κάθε λέξη που τραγουδιέται έχει την αρμόζουσα δραματική βαρύτητα, όπου κάθε τραγουδιστής δεν τραγουδάει απλά τον ρόλο του, αλλά τον "ερμηνεύει" ως ηθοποιός, πλάθοντας ανάγλυφα τον χαρακτήρα που υποδύεται. Όπου οι σχέσεις μεταξύ των χαρακτήρων χτίζονται και υποστηρίζονται με αλήθεια, ώστε το ενδιαφέρον των θεατών να παραμένει ζωντανό και να μπορούν να παρακολουθούν χωρίς να είναι κατ' ανάγκη γνώστες της όπερας ή των ιταλικών. (Σημειώστε ότι υπάρχουν υπέρτιτλοι στην Αρχαία Κόρινθο.) Έπειτα το λιμπρέτο της όπερας βασίζεται στα τελευταία επεισόδια της Οδύσσειας, ιστορία που μας είναι γνωστή από τα παιδικά μας χρόνια και μας δίνει πολύ και καλό θεατρικό υλικό. Ευτυχώς όλοι οι καλλιτέχνες και οι περισσότερο και οι λιγότερο έμπειροι, συμμερίστηκαν την άποψη αυτή και έδωσαν τον καλύτερο εαυτό τους. Ο Γιώργος Πέτρου είναι από τους μαέστρους που τον ενδιαφέρει το θέατρο στην όπερα όσο και η ορχήστρα του. Μπαίνοντας σε περισσότερες λεπτομέρειες, θα έλεγα ακόμη ότι δραματοποιήσαμε τον πρόλογο του έργου που με μια πρώτη ματιά δεν έχει σχέση με αυτό και τον συνδέσαμε άμεσα με την ιστορία μας. Αυτό μας οδήγησε στη χρήση της θεατρικής μάσκας.

Mέξης: Όπως προκύπτει, η παραγωγή μας από εικαστικής πλευράς κινείται μέσα στα πλαίσια του συμβολισμού αντλώντας στοιχεία από την αρχαία ελληνική παράδοση, το αρχαίο θέατρο, ελληνικό και παγκόσμιο, αλλά και το φυσικό τοπίο. Λέω "προκύπτει" γιατί κάθε στοιχείο, σύμβολο και χειρονομία που αποτελούν την όψη αυτής της παραγωγής αποτελούν φυσικές αντιδράσεις στο έργο, το χώρο και τελικά προέκυψαν ως απαντήσεις στα ερωτήματα που θέτονταν καθώς προχωρούσαμε.

Α.Χ. Πόσο σας επηρέασε ο ιδιόμορφος αυτός χώρος τεχνικά και καλλιτεχνικά;

Νέζη: Ο χώρος μας είναι πια τόσο οικείος και γνωρίζουμε όλες τις ιδιαιτερότητές του. Δεν χωράει αμφιβολία ότι ένας αρχαιολογικός χώρος έχει πάντα μια μαγεία τόσο για τους συντελεστές όσο και για το κοινό. Νιώθει κανείς ότι τα μουσικά αυτά αριστουργήματα, οι δημιουργοί των οποίων εμπνεύστηκαν από τον ελληνικό πολιτισμό, επιστρέφουν στον οικείο γι' αυτά χώρο. ʼλλωστε η ίδια η δημιουργία της Όπερας ως μουσικοδραματικό είδος οφείλεται στο αρχαίο Δράμα!

Παγουλάτος: Τεχνικά μας θέτει αρκετά προβλήματα παρόλη την γοητεία του. Ευτυχώς μου είναι ήδη γνωστός από την "Ολυμπιάδα" του Παϊζιέλλο που είχα την τύχη να σκηνοθετήσω πρόπερσι και έτσι ήμουν προετοιμασμένος. Όταν έχεις ως φόντο ένα αρχαίο μνημείο είναι δύσκολο να κάνεις εικαστικές παρεμβάσεις γιατί υπάρχει πάντα ο φόβος να το προσβάλλεις. Επιπλέον, υπάρχουν και οι πρακτικοί περιορισμοί που δίκαια θέτουν οι αρχαιολόγοι. Από την άλλη μεριά δεν μπορεί να μένει ο χώρος πάντα ίδιος κάθε χρόνο γιατί και τα έργα έχουν διαφορετικές σκηνογραφικές ανάγκες και οι θεατές δεν μπορούν να βλέπουν πάντα το ίδιο σκηνικό. Οδηγούμαστε όμως πάντα σε μια λιτότητα στην επιλογή των αναγκαίων στοιχείων για την πραγμάτωση μιας παραγωγής και στην απόρριψη κάθε περιττού.

Mέξης: Ο χώρος της Αρχαίας Κορίνθου ήταν η πρώτη και κύρια σταθερά με την οποία ήρθαμε αντιμέτωποι προκειμένου να προσεγγίσουμε την όπερα χωροταξικά και εικαστικά. Για παράδειγμα, ήταν πολύ σημαντικό για εμάς οι θέσεις του θεάματος και των θεατών σε σχέση με το μνημείο της Οκταβίας και το περιβάλλοντα χώρο να προδιαγράφουν μια συμβιωτική σχέση μεταξύ σκηνογραφίας και αρχαιολογικού χώρου. Επίσης, έπρεπε να δημιουργήσουμε το σκηνικό μας χώρο με τρόπο λιτό έτσι ώστε να μη πληγώνουμε τον αρχαιολογικό χώρο και να σκεφτούμε απλά και έξυπνα προκείμενου να ορίσουμε σκηνικούς χώρους και μεταβάσεις από τον έναν στον άλλον. Τέλος, η σημειολογική σημασία του χώρου, ως μνημείο αρχαίου πολιτισμού αλλά και η σημερινή του όψη αποτέλεσαν ένα εξαιρετικό "αλεξικέραυνο" για οτιδήποτε "αρχαιοπρεπές", "κλασικό" και τελικά κλισέ που θα μπορούσε τυχόν να μας απασχολήσει εικαστικά. Ακόμα και στις πιο ιδανικές συνθήκες είναι αδύνατο να δημιουργήσεις έναν "αρχαίο" η έστω "αρχαιοπρεπή" χαρακτήρα, αντικείμενο ή κουστούμι μέσα σε έναν αληθινά αρχαίο χώρο ή τόπο. Η μνήμη προδίδει τις λεπτομέρειες που κάνουν τη διαφορά.

Α.Χ. Πως είναι η συνεργασία μεταξύ σας?

Νέζη: Είμαστε όλοι στενοί συνεργάτες και φίλοι.

Πέτρου: Το τελικό αποτέλεσμα που θα δείτε είναι προϊόν στενής μου συνεργασίας με τον Παναγή και τον Πάρι, κάτι το οποίο θεωρώ απαραίτητο για ένα επιτυχημένο ανέβασμα όπερας. Με πολλούς από τους σολίστ έχουμε συνεργαστεί πολλές φορές στο παρελθόν.

Παγουλάτος: Χείριστη! Αστειεύομαι φυσικά. Μας συνδέει όλους παλιότερη ή πιο πρόσφατη φιλία η οποία προέκυψε μέσα από τις συνεργασίες μας! Με τον Γιώργο Πέτρου δουλέψαμε ιδανικά όπως πάντα και καλύτερα μάλιστα, από την διαμόρφωση της τελικής μορφής του έργου (την επιλογή των κοψιμάτων κλπ) μέχρι την σκηνοθεσία του. Ειδικά γι αυτό το έργο είναι σημαντικό ο μαέστρος να έχει αίσθηση του θεάτρου και να συνεργάζεται επί της ουσίας με τον σκηνοθέτη, γιατί τα πάντα είναι θέμα ερμηνείας. Ευτυχώς έχουμε κοινή αισθητική και η μουσική που "φτιάνει" ο Γιώργος είναι αυτή που ταιριάζει στο έργο και στο γούστο μου. Με τον Πάρι Μέξη ανεβάσαμε πέρσι την "Αλτσίνα" στην Ε.Λ.Σ. Στο τέλος της παραγωγής και ξαναφέρνοντας στο νου μου την συνεργασία, δεν μπορούσα πια να πω τι ερχόταν από μένα και τι από αυτόν. Τι άλλο να προσθέσω; Με την Μαίρη Έλεν Νέζη, την Μάτα Κατσούλη, τον Πέτρο Μαγουλά και τους περισσότερους τραγουδιστές έχω δουλέψει αναρίθμητες φορές, κάποιοι μάλιστα ήταν και μαθητές μου στο μάθημα της Μελοδραματικής. Όλη η ομάδα είναι δεμένη και με μεγάλη αγάπη και όρεξη για δουλειά.

Mέξης: Με το Παναγή και τη Μαίρη-Έλεν συνδεθήκαμε σε μία παραγωγή που υπήρξε πολύ σημαντική για εμένα, την "Αλτσίνα" του Χέντελ (ΕΛΣ Ιανουάριος 2004) και ήταν προφανές από τότε πως ταιριάζουμε καλλιτεχνικά αλλά και σαν άνθρωποι. Ο Γιώργος είναι ένας άνθρωπος με πολύ πάθος και όρεξη για αυτό που κάνει και όλοι μας έχουμε το απαραίτητο χιούμορ που χρειάζεται για την αντιμετώπιση των εντάσεων που δημιουργούνται λόγω θέσης στη παραγωγή αλλά και λόγω εξωτερικών παραγόντων. Σε κάθε περίπτωση η παραγωγή της "Επιστροφής του Οδυσσέα στη Πατρίδα" είναι μια απολύτως συλλογική δουλειά και το αποτέλεσμα μιας άνετης συνεργασίας. Όπως είπε και ο Παναγής μια δουλειά είναι καλή όταν δεν ξεχωρίζεις τη συμβολή του ενός ή του άλλου δημιουργού.

Α.Χ. Θα υπάρξει συνέχεια; Να περιμένουμε 5ο Φεστιβάλ Όπερας Αρχαίας Κορίνθου;

Νέζη: Θέλω να πιστεύω ότι το Φεστιβάλ έχει πάρει πια το δρόμο του. Αξίζει να το στηρίξουμε όσο μπορούμε.

Πέτρου: Το ελπίζω! Αν υπάρξει το 5ο Φεστιβάλ Όπερας Αρχαίας Κορίνθου (μικρά γενέθλια) πρέπει το έργο που θα παρουσιαστεί να είναι μια έκπληξη!!!

Παγουλάτος: Εύχομαι ναι! Για να μην πω ότι είμαι και σίγουρος.. Η Μαίρη Έλεν Νέζη και ο Γιώργος Πέτρου έχουν τέτοια αγάπη και ζέση γι αυτόν τον θεσμό που θα κάνουν τα αδύνατα δυνατά για να συνεχίσει. Ευτυχώς έχουν και ένα πολύτιμο σύμμαχο λάτρη της όπερας στο πρόσωπο του κ. Παπαφωτίου, που ήταν αντινομάρχης όταν γεννήθηκε ο θεσμός και τώρα πρόεδρος στο Λυσίππειο Πνευματικό Κέντρο και του οποίου η συμβολή είναι καθοριστική στην πραγμάτωση του θεσμού και κάθε παραγωγής.

Mέξης: Εύχομαι και εγώ να υπάρξει συνέχεια. Οι ομάδες των δημιουργών που εκλήθησαν για να φτάσουν το Φεστιβάλ μέχρι τη τέταρτή του συνέχεια δούλεψαν άψογα και κατόρθωσαν να γεμίσουν έναν αρχαιολογικό χώρο από ανθρώπους που αγαπούσαν την όπερα και από ανθρώπους που την πλησίασαν για πρώτη φορά. Εύχομαι και εμείς να κατορθώσουμε το ίδιο και έτσι να παραδώσουμε επάξια τη σκυτάλη.

Σας ευχαριστώ πολύ

Η νέα παραγωγή του Φεστιβάλ Όπερας Αρχαίας Κορίνθου, "Η Επιστροφή του Οδυσσέα στη Πατρίδα" του Κλάουντιο Μοντεβέρντι παρουσιάστηκε εντός του αρχαιολογικού χώρου, στο ναό της Οκταβίας στη Κόρινθο σε δύο παραστάσεις, το Σάββατο 17 Ιουνίου και τη Κυριακή 18 Ιουνίου 2006 στις 21:00 σε μουσική διεύθυνση Γιώργου Πέτρου, σκηνοθεσία Παναγή Παγουλάτου και σκηνογραφία Πάρι Μέξη.

Οδυσσέας: JASON DARNELL
Πηνελόπη: ΜΑΙΡΗ-ΕΛΕΝ ΝΕΖΗ
Έρωτας/Αθηνά: ΜΑΤΑ ΚΑΤΣΟΥΛΗ
Τύχη/Μελανθώ: ΘΕΟΔΩΡΑ ΜΠΑΚΑ
Ευρύμαχος/Εύμαιος: ΓΙΑΝΝΗΣ ΦΙΝΑΣ
Η Εύθραυστη Ανθρώπινη Φύση / Ευρύκλεια: ΕΛΕΝΗ ΒΟΥΔΟΥΡΑΚΗ
Χρόνος / Αντίνοος: ΠΕΤΡΟΣ ΜΑΓΟΥΛΑΣ
Ίρος: ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΣΤΑΥΡΙΔΗΣ
Τηλέμαχος: ΤΑΚΗΣ ΦΙΝΑΣ
Πίσανδρος: ΝΙΚΟΣ ΣΠΑΝΑΤΗΣ
Αμφίνομος: ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΥΡΙΑΖΗΣ

Αυγή Νέζη