Πάνω στο copyright (Ο Νέος Κιθαρωδός)
Από τον [neos_kitharodos.html Νέο Κιθαρωδό]
Η πλειοψηφία των "νέων" επισκεπτών του site δεν μπορεί να κατανοήσει πώς γίνεται να μην είναι νόμιμη μια μη κερδοσκοπική παρουσίαση τραγουδιών. Κάποιος επισκέπτης ρώτησε μάλιστα χαρακτηριστικά: "Δηλαδή, αν ένα βράδυ στην ταβέρνα μερακλώσω, ανεβώ πάνω στο τραπέζι και αρχίσω να τραγουδάω, είμαι παράνομος;" (Η απάντηση είναι: Πιθανότατα, ναι!).
Αυτό δείχνει κατά πόσο το κοινό αίσθημα περί νομιμότητας έρχεται σε αντίθεση με τις ισχύουσες ρυθμίσεις. Αυτό δεν είναι τυχαίο.
Ενώ από τις πρώτες οργανωμένες κοινωνίες οι άνθρωποι έφτιαξαν νόμους π.χ. για την κλοπή, το φόνο ή την μοιχεία, οι άνθρωποι έζησαν για δεκάδες αιώνες χωρίς να ξέρουν τι σημαίνει copyright και πνευματικά δικαιώματα, ακόμα και σε πολύ οργανωμένες και προοδευμένες κοινωνίες και πολιτισμούς. Δεν είναι παρά μόνο χονδρικά τα τελευταία 100 χρόνια που υφίσταται η έννοια του copyright στη σημερινή της μορφή - στην Ελλάδα άρχισε να εφαρμόζεται κατά την δεκαετία του 1930. Το γεγονός αυτό δείχνει ότι το copyright και οι νόμοι που το διέπουν είναι κάτι το σχετικά νέο και τεχνητό, ένα είδος σύμβασης ανάμεσα στους δημιουργούς και τους καταναλωτές.
Δεν είναι επίσης τυχαίο ότι οι νόμοι περί copyright καθιερώθηκαν μαζί με την εμφάνιση του φωνογραφικού δίσκου. Η μαζική παραγωγή και πώληση μουσικής (που μέχρι τότε ακουγόταν μόνο ζωντανά), δημιούργησε την ανάγκη της προστασίας από την αντιγραφή. Ως τότε, για να ακούσει κάποιος μουσική έπρεπε ή να ξέρει να την παίξει / τραγουδήσει ο ίδιος, ή να είναι σε θέση να πληρώσει τους μουσικούς. Κατά συνέπεια, η μουσική ήταν κάτι σπάνιο, ένα είδος προνομίου, κάτι που δεν μπορούσε να έχει ο καθένας όποτε θέλει. Ήταν, όπως θα λέγαμε σήμερα, μια παροχή υπηρεσίας.
Η εμφάνιση του φωνογραφικού δίσκου άλλαξε το σκηνικό και μετάτρεψε την μουσική από παροχή υπηρεσίας σε μαζικό προϊόν. Ξαφνικά, ο καθένας μπορούσε να έχει την μουσική όπου και όποτε ήθελε. Η μουσική μπορούσε να "πολλαπλασιαστεί" και να διατεθεί μαζικά με έναν τρόπο πρωτόγνωρο ως τότε. Ήδη από τις μέρες του φωνόγραφου η "πειρατική" αντιγραφή και πώληση δίσκων απασχολούσε τις εταιρείες δίσκων, παρ' όλα αυτά το φαινόμενο ήταν περιορισμένο, λόγω των ακριβών μηχανημάτων που χρειαζόταν για την αντιγραφή των δίσκων.
Στη δεκαετία του 1970, με την εμφάνιση της μουσικής κασέτας, της βιντεοκασέτας και του φωτοτυπικού, τα πράγματα άλλαξαν για μια ακόμα φορά: Τώρα πια ο καθένας μπορούσε να αντιγράψει όπως και ό,τι ήθελε. Ήδη οι εταιρείες δίσκων αρχίζουν να δραστηριοποιούνται κατά αυτών που πουλάνε παράνομα γραμμένες κασέτες (κάνει την εμφάνισή της η γνωστή ταινία γνησιότητας), ενώ σε μερικές χώρες κινούνται και κατά αυτών που γράφουν κασέτες στο σπίτι τους για προσωπική τους χρήση ("Home taping is killing music"), χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία. Χωρίς επιτυχία ήταν και οι προσπάθειες της βιομηχανίας δίσκου / θεάματος να καθιερωθεί ειδικός φόρος στις κενές κασέτες μουσικής και βίντεο.
Η εμφάνιση των CD-writers έδωσε την δυνατότητα στον καθένα να δημιουργεί όχι μόνο δικά του αντίγραφα, αλλά και δικά του πρωτότυπα! Για πρώτη φορά στην ιστορία, το αντίγραφο είναι ένα δεύτερο πρωτότυπο που δεν διαφέρει καθόλου σε ποιότητα από το αρχικό. Και η καθιέρωση του Internet έδωσε το σήμα για τον τελικό εκδημοκρατισμό της αντιγραφής: Καθένας μπορεί πια, με ελάχιστα μέσα, να δημιουργήσει έναν δικό του "σταθμό" που θα μεταδίδει τη μουσική της προτίμησής του σε όλη την οικουμένη. Στην εποχή του Internet, που τα τραγούδια μαζί με τα άλλα δεδομένα μεταδίδονται με την ταχύτητα του φωτός γύρω από τη γη, οι εταιρείες δίσκων έχουν μείνει ανήμπορες, με μόνο πια ατού τους τις δικαστικές αποφάσεις, που κινούνται όμως σε απελπιστικά αργές ταχύτητες…
Ναι, θα μπορούσε όμως κάποιος να πει, ο νόμος προβλέπει την λεγόμενη "καλοπροαίρετη χρήση" (fair use), δηλαδή την χρήση για εκπαιδευτικούς ή ερευνητικούς σκοπούς. Σε αυτή την περίπτωση η αντιγραφή επιτρέπεται - μόνο θεωρητικά όμως!!! Στην πράξη, σε όσες περιπτώσεις υπάρχει αμφιβολία, ο νόμος είναι πάντοτε με το μέρος αυτού που έχει το copyright και όχι με το μέρος αυτού που (υποτίθεται ότι) κάνει την καλοπροαίρετη χρήση.
Αφού οι εταιρείες δίσκων κατάφεραν να κάνουν το τραγούδι εμπορεύσιμο προϊόν, προχώρησαν ακόμη περισσότερο, δημιουργώντας ένα υπέρ-προϊόν, που δεν υπάρχει όμοιό του. Αν το καλοσκεφθείτε, σύμφωνα με τα ισχύοντα, ΚΑΘΕ φορά που κάπου ακούγεται ένα τραγούδι, πρέπει να καταβάλλονται τα αντίστοιχα δικαιώματα (φυσικά, με τη μορφή χρήματος). Για να καταλάβουμε πόσο παράλογο είναι αυτό, ένας παραλληλισμός:
Τι θα λέγατε, αν κάποιος που φτιάχνει π.χ. κουτάλια έχει το δικαίωμα να ελέγξει τι φαγητό θα φάμε με αυτά; Και αν είχε την αξίωση να πληρώνεται κάθε φορά που τρώμε με τα κουτάλια που έφτιαξε;
Ας πάμε όμως ένα βήμα πίσω: Γιατί αυτός που γράφει ένα τραγούδι να έχει το δικαίωμα να ελέγχει την χρήση του; Αν βγει κάποιος γυμνός και τρέχει στους δρόμους φταίει ο ίδιος, ή αυτοί που ήταν στο δρόμο και τον είδαν; Αν βγει κάποιος στους δρόμους (στο ραδιόφωνο, τηλεόραση, κλπ) και τραγουδάει ένα τραγούδι που έγραψε, πώς μπορεί μετά να παραπονιέται αν κάποιοι άλλοι το τραγουδάνε και αυτοί; Αυτός ο ίδιος δεν θέλησε να το κάνει γνωστό σε όλους;
Πάρα πολλές φορές το copyright έρχεται σε άμεση αντίθεση με την ελευθερία του λόγου και έκφρασης. Είναι ενδιαφέρον ότι ενώ η ελευθερία λόγου θεωρείται βασικότερο αγαθό από το copyright, στην πραγματικότητα "δεν πιάνει μία" όταν τα πράγματα γίνουν δύσκολα. Αν π.χ. χρησιμοποιήσετε έναν και μόνο στίχο ενός τραγουδιού χωρίς την άδεια του δημιουργού σε κάποιο δικό σας κείμενο ή τραγούδι, είσαστε αυτόματα παράνομοι, όσο και αν πιστεύετε ότι η ελευθερία λόγου και έκφρασης σας προστατεύει!
Γιατί να υπάρχουν πνευματικά δικαιώματα και ποιόν εξυπηρετούν; Και γιατί τα πνευματικά δικαιώματα να ισχύουν για τόσα χρόνια, ακόμα και για δεκαετίες μετά τον θάνατο του δημιουργού; Το επιχείρημα που ακούγεται πιο συχνά από τους πολέμιους της αντιγραφής είναι ότι το copyright προστατεύει τα δικαιώματα των απλών και ανώνυμων δημιουργών που αλλιώς θα έμεναν στο δρόμο. Κατά περίεργη όμως σύμπτωση, είναι μόνο μεγάλες εταιρείες που κόπτονται για τα δικαιώματα και την καταπάτησή τους - η λεγόμενη "βιομηχανία του copyright".
Η απάντηση από τους υπερασπιστές των πνευματικών δικαιωμάτων (διάβαζε: εταιρείες δίσκων) είναι ότι χωρίς αυτά πολλοί κλάδοι της βιομηχανίας και του εμπορίου θα σταματούσαν να υπάρχουν, πολλοί θα έχαναν τις δουλειές τους και μυριάδες άλλα κακά και καταστροφές. Η απάντηση είναι απλή και αποστομωτική: Η ανθρωπότητα έζησε δεκάδες αιώνες χωρίς copyright, δημιουργώντας αμέτρητα αριστουργήματα σε κάθε μορφή τέχνης. Και τα αριστουργήματα δημιουργούνται από προικισμένους ανθρώπους και μόνο, και όχι από πεινασμένους δικηγόρους! Άσκηση για το σπίτι: Βρείτε ποιους από τους δυο ωφελεί περισσότερο το copyright!!!
Καλά όλα αυτά, αλλά τι γίνεται τώρα και στο μέλλον; Υπάρχει άμεση πιθανότητα αλλαγής της κατάστασης; Κατά πάσα πιθανότητα όχι - τουλάχιστον όσον αφορά τα επίσημα κανάλια διανομής (δισκοπωλεία, κινηματογράφους, κλπ). Αλλά φαίνεται μάλλον απίθανο οι εταιρείες να καταφέρουν να ελέγξουν το internet, χωρίς να καταφύγουν σε δικτατορικού τύπου λύσεις, που είναι κατά κανόνα αδύνατο να εφαρμοστούν στην πραγματικότητα. Έτσι, θα πρέπει να μάθουν να ζουν με το γεγονός ότι καθένας μπορεί να βρει όποιο τραγούδι θελήσει στο internet, όπως έμαθαν να ζουν με την κασέτα μουσικής και με την βιντεοκασέτα. Και όπως η κασέτα μουσικής και η βιντεοκασέτα δεν σκότωσαν ούτε τους μουσικούς, ούτε τους δημιουργούς, ούτε τις εταιρείες δίσκων και κινηματογράφου, το ίδιο θα συμβεί και με το internet.
