Κατηγορία:Στιχουργική

Από Κιθάρα wiki
Μετάβαση σε: πλοήγηση, αναζήτηση

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΕΤΡΙΚΗ


Ίσως ο όρος Στιχουργική να μην αποτελεί την καταλληλότερη λέξη για να περιγράψει κάποιος το φαινόμενο της έμμετρης σύνθεσης λόγου. Η λέξη στιχουργός κατά το παρελθόν, πιθανόν ακόμη και σήμερα, χρησιμοποιήθηκε ως υποτιμητικός χαρακτηρισμός ανάμεσα σε ποιητές, πολλές φορές αποτέλεσε και την έκφραση ΄πειράγματος΄ μεταξύ ποιητών. Η ποίηση και η στιχουργική είναι αδέρφια, δεν φέρουν δύο αντιδιαμετρικά αντίθετες έννοιες και πιο απλά, αυτά που τις ενώνουν είναι συντριπτικά περισσότερα από αυτά που τις χωρίζουν. Αν για την μουσική η ενορχήστρωση γίνεται με διάφορα μουσικά όργανα κατ’ αναλογία στον στίχο η ενορχήστρωση γίνεται με τις φωνητικές χορδές των ανθρώπων. Οι απλοί κανόνες που θα παρουσιαστούν έχουν να προσφέρουν πολλά στον καθένα μας. Μπορούν να καλλιεργήσουν την κριτική ικανότητα κάποιου και να τον καταστήσουν ικανό να αντιλαμβάνεται τις αστοχίες που ενδεχομένως περιέχονται σε στίχους και πιστέψτε με υπάρχουν πολλές και αδικαιολόγητες μέσα σε πολύ γνωστά τραγούδια που γράφονται από διακεκριμένους στιχουργούς (θα μπορούσα να αναφέρω και ονόματα αλλά δεν είναι του παρόντος). Προφανώς, οι στιχουργοί αυτοί πιστεύουν ότι το ταλέντο τους είναι τόσο μεγάλο που δεν γίνεται να περιέχει λάθη και αστοχίες όπως επίσης και ότι δεν χρειάζεται να εξετάσουν το ενδεχόμενο της αυτοβελτίωσης, καθότι είναι «κορυφαίοι». Αν όμως γνώριζαν, απλά, τα βασικά είμαι σίγουρος ότι θα ζητούσαν, από ντροπή, σε πολλά τραγούδια να μην αναγράφεται το όνομά τους. Επίσης για όλους εσάς που θα διαβάσετε το θέμα αυτό αν ποτέ απευθυνθείτε σε δισκογραφικές ή καλλιτέχνες για τους στίχους σας θα ξέρετε αν κάποια απορριπτική δικαιολογία των δισκογραφικών εταιριών για τους στίχους σας είναι βάσιμη ή είναι απλά μπουρδολογία. Διότι όταν ένας στίχος είναι τεχνικά άρτιος μόνο μια αιτιολογία απόρριψης ευσταθεί, η αιτιολογία «δεν μου άρεσε», η οποία είναι θεμιτή. Οποιαδήποτε άλλη δικαιολογία αποτελεί πρόφαση και αμπελοφιλοσοφία και υπογραμμίζει το μέγεθος της ασχετοσύνης που μπορεί να έχει κάποιος που ουσιαστικά «κινεί νήματα» (είτε καλλιτέχνης είτε στέλεχος δισκογραφικής). Στη συνέχεια και με την βοήθεια του χρόνου θα παραθέσω τις βασικές πληροφορίες που έχουν να κάνουν με τους νόμους τους κανόνες και τα φαινόμενα της Νεοελληνικής Μετρικής.

ΒΑΣΙΣΜΕΝΑ ΣΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΘΡΑΣΥΒΟΥΛΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΕΤΡΙΚΗ

1. ΓΕΝΙΚΑ – ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ Οι στίχοι στη ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ μετρική χωρίζονται σε πέντε είδη

Ιαμβικοί – Τροχαϊκοί – Αναπαιστικοί – Μεσοτονικοί (παλιά Αμφιβραχικοί) – Δαχτυλικοί

Οι στίχοι αποκτούν έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα από το γεγονός ότι βασίζονται στον ΤΟΝΙΣΜΟ, κατά την ανάγνωσή τους η φωνή μας αποκτά ρυθμό ακολουθώντας τονισμένα και άτονα στοιχεία μιας ενότητας με τονισμένες και άτονες συλλαβές.

Μέτρα

Α) Το ζεύγος άτονης και τονισμένης συλλαβής ονομάζεται Ίαμβος και το συμβολίζουμε με μία κοίλη και μία ευθεία γραμμή (λόγω έλλειψης κοίλης γραμμής θα χρησιμοποιώ το γράμμα ύψιλον) δηλαδή : ίαμβος  υ – Παράδειγμα : ε-σύ  υ - άτονη τονισμένη, μω-ρό , φω-νή κ.ο.κ.

Β) Το ζεύγος τονισμένης άτονης ονομάζεται Τροχαίος. Παράδειγμα : πή-γα  - υ τονισμένη άτονη, κά-νω, δώ-σε κ.ο.κ.

Γ) Η διάταξη δύο άτονων συλλαβών και μίας τονισμένης ονομάζεται Ανάπαιστος. Παράδειγμα : ποι-η-τής  υ υ - άτονη , άτονη, τονισμένη. Εφόσον ο αναπαιστικός ρυθμός διατηρεί συνέχεια, εμφανίζεται να μοιράζεται στις λέξεις. Παράδειγμα : τα τρα-γού-δια μπο-ρούν…  υ υ – υ υ - άτονη, άτονη, τονισμένη κ.ο.κ. Ο συλλαβισμός βασίζεται στον τονισμό και το μέτρο που μας βγάζει.

Δ) Η διάταξη άτονη, τονισμένη, άτονη αποτελούν το Μεσότονο. Παράδειγμα : Φλεβάρης  υ – υ άτονη, τονισμένη, άτονη. Το πή-ρα, το πή-γα, με θέ-λει κ.ο.κ.

Ε) Η αντίθετη διάταξη του ανάπαιστου δηλαδή, τονισμένη, άτονη, άτονη ονομάζεται Δάχτυλος. Παράδειγμα : πέ-ρα-σα  - υ υ τονισμένη, άτονη, άτονη κ.ο.κ.



Στη συνέχεια θα παρουσιαστούν τα ακόλουθα : 1.Υπερβατό ή διασκέλισμα 2.Μετρικό χασοτόνισμα 3.Χασμωδία 4.Συνίζηση 5.Σύμβολο <Υφέν> 6.Παρήχηση 7.Ποιητική άδεια 8.Ομοιοκαταληξία ή Ρίμα 9.Θέσεις ομοιοκατάληκτων στίχων 10.Τερτσίνες 11.Στροφή του Κάλβου 12.Οχτάβα 13.Ελεύθερος στίχος 14.Δίστιχο 15.Σονέτο 16.Ροντέλο 17.Τριολέτο 18.Μπαλάντα 19.Ακροστιχίδα 20.Αλφαβητάρια 21.Σχήματα Και άλλα

Σημείωση : Για την νεοελληνική μετρική η ορθογραφία δεν παίζει κανέναν ρόλο γιατί η μετρική βασίζεται στα ηχητικά φαινόμενα, βέβαια καλό είναι εφόσον κάποιος εμφανίζεται να διαχειρίζεται τη γλώσσα με δημιουργικό τρόπο να αποφεύγει λάθη. Η αποφυγή ορθογραφικών λαθών υπογραμμίζει απλά την επιμέλεια με την οποία χειριζόμαστε τον γραπτό λόγο. Καλό είναι να διαθέτουμε, και να συμβουλευόμαστε όταν χρειάζεται, ένα ερμηνευτικό λεξικό.

Όπου χρειάζονται επισημάνσεις θα χρησιμοποιώ παραδείγματα από δικούς μου στίχους (πονηρός ο βλάχος). Τα φαινόμενα που παρουσιάζονται στους στίχους μου προέκυψαν άθελά μου καθώς στην πλειοψηφία τους δεν γνώριζα κανόνες μετρικής, οπότε θα παρουσιάσω και τα λάθη μου (μη νομίζετε ότι ευλογώ τα γένια μου).

1.ΥΠΕΡΒΑΤΌ Ή ΔΙΑΣΚΈΛΙΣΜΑ

Όταν ένας στίχος δεν περικλείει ολοκληρωμένο νόημα και το νόημά του συνεχίζεται για να ολοκληρωθεί σε δεύτερο ή σε τρίτο στίχο τότε λέμε ότι εμφανίζει το φαινόμενο του υπερβατού ή αλλιώς διασκελίσματος. Αυτό συμβαίνει γιατί ο συνθέτης θέλει να δώσει έμφαση σε κάποια λέξη την οποία εμφανίζει πιο διακριτά με αποτέλεσμα να τονίζεται περισσότερο. Επίσης μπορεί να συμβαίνει και για τον αντίθετο ακριβώς λόγο, για να υποβαθμίσει τον ρόλο μιας λέξης.

Θα χρησιμοποιήσω παραδείγματα αλλά επειδή δεν επιθυμώ να κάνω καταχρηστική αντιγραφή του βιβλίου του Θρασύβουλου Σταύρου θα προσπαθήσω, όπου μπορώ, να χρησιμοποιήσω δικούς μου στίχους που υπάρχουν εδώ στο kithara.gr.

Παράδειγμα από το ΤΟΣΑ ΒΡΑΔΙΑ ΜΟΝΗ

ΕΠΩΔΟΣ Τόσες μέρες γυρνάς και κανένας δε νοιάζεται Σιωπηλά αγαπάς έναν άντρα που βιάζεται Τη φωνή σου ακούν τα κρυφά μονοπάτια σου Τη ζωή σου ζητούν απ’ τα άδεια τα μάτια σου

Μπορούσα να κρατήσω ενωμένους τους δύο πρώτους στίχους και να έχω ένα ολοκληρωμένο νόημα.

Τόσες μέρες γυρνάς και κανένας δε νοιάζεται

Παρόλα αυτά, άθελά μου, με το σπάσιμο του στίχου υπογράμμισα την μοναξιά και την περιπλάνηση του υποτιθέμενου προσώπου. Τα κομμάτια χωριστά αναδεικνύουν εντονότερα την περιπλάνηση και την μοναξιά.

Τόσες μέρες γυρνάς και κανένας δε νοιάζεται

κάτι ανάλογο γίνεται σε όλη την επωδό.


2.ΜΕΤΡΙΚΟ ΧΑΣΟΤΟΝΙΣΜΑ Λοιπόν, λοιπόν, λοιπόν πολλοί από εσάς θα καταλάβετε αμέσως τι ακριβώς είναι το μετρικό χασοτόνισμα αλλά εγώ θα προσπαθήσω να το κάνω όσο πιο εύκολο μπορώ για όλους. Είπαμε ότι η μετρική βασίζεται στον τονισμό και ότι υπάρχει μέτρο. Όμως πολλές φορές ο τόνος αντιτίθεται του μέτρου. Θα χρησιμοποιήσω τη Χωρωδία (Ωδή εις τη χώρα) το τραγούδι που έχω ανεβάσει στο site (πονηρός ο βλάχος) για να μπορέσετε να έχετε και ένα άκουσμα μετρικού χασοτονίσματος. Ο ορισμός του μετρικού χασοτονίσματος είναι ο εξής :

όταν σε έναν στίχο βρεθούν δύο τονισμένες συλλαβές δίπλα-δίπλα τότε είναι εξαιρετικά σπάνιο να μην επηρεάζουν το μέτρο, έτσι μία απ΄ τις δύο <<χάνει>> τον τόνο της για την διατήρηση του μέτρου.

Το μετρικό χασοτόνισμα δεν συνιστά λάθος ή αστοχία είναι απλά ένα φαινόμενο της μετρικής. Μετρικό χασοτόνισμα θα βρείτε μέχρι και στους Σολωμό, Πολυλά, Παλαμά, Καβάφη, Καζαντζάκη, Μαβίλη κ.α.

Να σημειώσω, εμβόλιμα, προκειμένου να προλάβω κάποιες σκέψεις μελών τα εξής. Οι κανόνες της μετρικής πρέπει να γίνονται σεβαστοί κατά το δυνατό. Αυτό δεν το λέω από προσωπική διαστροφή αλλά για τους εξής απλούς λόγους. Όπως κάθε μορφή τέχνης έτσι και η στιχουργική έχει κανόνες κι αν κάποιοι σκέφτονται ότι δεν είναι δυνατό να μπαίνουν όρια και καλούπια να πω ότι το βλέπουν από εσφαλμένη οπτική. Αν ρωτήσετε έναν μουσικό αν ένας κρότος είναι μουσική προφανώς θα σας πει πως δεν είναι, αμιγώς, μουσική . Αν όμως ο μουσικός χρησιμοποιήσει ένα πλήθος κρότων αρμονικά με σωστή δομή και κατάλληλη παράταξη που υπακούει σε μουσικά δεδομένα τότε θα μπορέσει να μετατρέψει τους κρότους σε ένα σύνολο που παράγει μουσικό άκουσμα με στοιχειώδη αισθητική. Αν τοποθετήσει τους ίδιους κρότους άναρχα τότε είναι εξαιρετικά πιθανό το αποτέλεσμα να είναι ενοχλητικό για τον ακροατή. Με το παράδειγμα αυτό θέλω να καταλήξω στο συμπέρασμα ότι οι κανόνες της μετρικής δεν έρχονται για να μας βάλουν καλούπια αλλά για να καθοδηγήσουν την τάξη στην απεραντοσύνη των λέξεων. Ο άνθρωπος διαθέτει μια φυσική ροπή προς την τάξη και αυτό συναρτάται άμεσα με την αισθητική του. Οι κανόνες της μετρικής αυτό προσφέρουν. Όσα θα διαβάσετε δεν είναι υπαγορευτικά αλλά συμβουλευτικά. Στιχουργική χωρίς τους βασικούς, τουλάχιστον, κανόνες δεν είναι στιχουργική είναι κάτι σαν στιχουργική. Όπως όλοι μας αποδεχόμαστε ότι 1+1=2 έτσι είναι κι αυτό. Άλλο 1,9999 και άλλο 2. Τα συναισθήματα, οι εικόνες, οι παραλληλισμοί, το πλούσιο λεξιλόγιο, η λεξιπλασία και πόσα άλλα φαινόμενα μπορούν να υπάρξουν και στον πεζό λόγο. Ποια είναι όμως τα βασικά στοιχεία που μετατρέπουν την στιχουργική σε μια αυτόνομη τέχνη ? Το σωστό μέτρο και η σωστή ομοιοκαταληξία, τουλάχιστον. Χωρίς αυτά δεν έχουμε στιχουργική δηλαδή έχουμε κάτι σαν στιχουργική. Σε μια επισήμανση που έκανα προς έναν φίλο λέγοντάς του ότι έχει γράψει ένα εξαιρετικό ποίημα αλλά σε ένα και μόνο σημείο υπάρχει αβλεψία στην ομοιοκαταληξία μου απάντησε ότι ψάχνοντας την ομοιοκαταληξία μπορεί να χάσουμε το νόημα. Μέγα λάθος. Αυτό είναι το νόημα της στιχουργικής τέχνης, η ομοιοκαταληξία. Διαφορετικά ας γράψουμε πεζό λόγο. Ο στιχουργός ζει και τρέφεται από την ομοιοκαταληξία και το μέτρο. Ψάχνει φράσεις και λέξεις μέσα στον κόσμο, για να τις πάρει να τις δώσει τα δύο αυτά στοιχεία και να μετατρέψει ακόμη και τα απλούστερα λόγια σε τέχνη. Την τέχνη της στιχουργικής. Πολύ απλά. Στιχουργική χωρίς κανόνες είναι γέλιο δίχως χαρά, είναι παιδί χωρίς αθωότητα, είναι έρωτας χωρίς ηδονή.


Πάμε λοιπόν στο ακουστικό παράδειγμα

Οι πρώτοι στίχοι της Χωρωδίας λένε

Σε μια χώρα με δυο Νόμπελ ποιος τα ξέρει;

το τραγούδι είναι παροξύτονο ιαμβικό δεκατρισύλλαβο (άσχετα με αυτό ο πρώτος στίχος είναι τροχαϊκός δωδεκασύλλαβος, αυτό είναι ένα άλλο φαινόμενο αλλά δεν αποτελεί αστοχία) οι τόνοι πρέπει να πέσουν στα εξής σημεία.

Σε – χώ – με – Νό – ποιος – ξέ

Καθώς συντρέχουν και τρεις συνιζήσεις (θα το δούμε παρακάτω αυτό) Αν πάτε τώρα να ακούσετε το τραγούδι (http://www.youtube.com/watch?v=KbgK6i18V6I) θα δείτε ότι ο Παναγιώτης που το τραγουδάει ξεκινά τονίζοντας αυτές τις συλλαβές, μιλάμε πάντα για ακουστικό τονισμό. Να σημειωθεί ότι ενώ δεν ήμουν παρών στην ηχογράφηση ο Παναγιώτης συναισθανόταν πλήρως τι πρέπει να τονίσει για να διατηρήσει το μέτρο, λόγω της εμπειρίας του.

3. ΧΑΣΜΩΔΙΑ

Η χασμωδία θεωρείται στιχουργική αδυναμία γιατί διαταράσσει την συνοχή των στίχων. Είναι ένα φαινόμενο που πρέπει να αποφεύγεται γιατί χαλάει τη ροή των στίχων. Η χασμωδία εμφανίζεται όταν παρατάσσονται συνεχόμενα φωνήεντα μέσα σε μια λέξη ή ανάμεσα σε λέξεις. Όταν εμφανίζεται το φαινόμενο της χασμωδίας η παράταξη των φωνηέντων επηρεάζει αρνητικά την εκφώνηση στο συγκεκριμένο σημείο των στίχων γιατί αντιτίθεται στο υπάρχον μέτρο. Στους στίχους μου με τίτλο ΄΄ΤΟ ΑΡΩΜΑ ΣΟΥ΄΄ (θα το βρείτε στο forum, ΄΄Στίχοι΄΄) εμφανίζεται χασμωδία. Παραθέτω το σημείο.

στην πρώτη στροφή

……… Κερνώ τις αναμνήσεις μου με οινόπνευμα τα βράδια …….

Αν διαβαστεί ως έχει, υπάρχει εξωτερική χασμωδία στο σημείο

……. με οινόπνευμα …..

πιστεύω να το διακρίνετε . Στο συγκεκριμένο σημείο η αποφυγή της θα γίνει κόβοντας φραστικά το έψιλόν στο ΄΄με΄΄ , αυτό θα έκανε κάποιος αν επιχειρούσε να το τραγουδήσει.

Γενικά η χασμωδία πρέπει να αποφεύγεται αλλά θύμα της έχουν πέσει σχεδόν όλοι, γνωστοί και άγνωστοι, όσοι γράψανε ή γράφουν στίχους.


4. ΣΥΝΙΖΗΣΗ Η γραμματική και η μετρική αποδίδουν διαφορετική έννοια στη λέξη ΄΄ΣΥΛΛΑΒΗ΄΄. Άλλο πράγμα είναι ο γραμματικός συλλαβισμός και άλλο ο μετρικός συλλαβισμός. Ο λόγος αυτής της διαφοροποίησης λέγεται Συνίζηση. Για τους γνώστες η λέξη Συνίζηση υπάρχει και στην γραμματική, αλλά και αυτή λέξη έχει διαφορετική έννοια όταν μιλάμε για μετρική. Δεν θα παρουσιάσω το νόημα της λέξης Συνίζηση έτσι όπως το χρησιμοποιεί η γραμματική, αλλά έτσι όπως το χρησιμοποιεί η μετρική. Στην μετρική η συλλαβές υπακούν το μέτρο, έτσι κάποια φωνήεντα συνεκφωνούνται αποτελώντας ένα μέτρο, έστω κι αν κάτι τέτοιο δεν το κάνει ο γραμματικός συλλαβισμός. Χρησιμοποιώ παράδειγμα από τους στίχους μου

΄΄Στερνή μου γνώση΄΄ ΠΡΩΤΗ ΣΤΡΟΦΗ Με βαρέθηκε η σκιά μου κάθε βράδυ ξαπλωτός Μάλωσα με την υγειά μου της χημείας κιβωτός Μόνος φίλος η απάτη των ονείρων των πλαστών Δόλια μάνα με κομμάτι δύο τετραγωνικών Εδώ υπάρχουν 2 Συνιζήσεις η μία στο σημείο

…βαρέθηκε η σκιά…

εδώ η τελευταία συλλαβή της λέξης ΄΄βαρέθηκε΄΄ και το φωνήεν ΄΄η΄΄ που ακολουθεί πρέπει να συνεκφωνηθούν ως μια συλλαβή.

Το δεύτερο σημείο συνίζησης είναι το …υγειά … αν και υπαγορεύεται από τον τονισμό της λέξης παρόλα το επισημαίνουμε ως συνίζηση ούτως ώστε αν λείψει ο τονισμός να μπορεί κάποιος να ξεχωρίσει ότι το ΄΄ει΄΄ και το ΄΄α΄΄ θα απαγγελθούν ως μια συλλαβή σε έναν χρόνο ή μέτρο.

5. ΥΦΕΝ (υφέν συνίζησης) Υφέν ονομάζεται το σύμβολο που υποδεικνύει το σημείο ύπαρξης Συνίζησης, δηλαδή ποια φωνήεντα ΄΄ζευγαρώνουν΄΄ και συνεκφωνούνται σε ένα μέτρο. Το σύμβολο υφέν δεν υπάρχει στο word, έτσι σας το περιγράφω. Είναι το σύμβολο της παρένθεσης ) αλλά τοποθετείται οριζόντια με την καμπύλη ή κοιλιά προς τα κάτω και το βάζουμε κάτω από το επίπεδο των γραμμάτων στο κεντρικό σημείο ύπαρξης Συνίζησης.

6. ΠΑΡΗΧΗΣΗ Είναι το φαινόμενο συχνής εμφάνισης φθόγγων με κοινό σύμφωνο μέσα σε έναν στίχο. Παράδειγμα παρήχησης, αν γράψουμε

΄΄Τι χαρά να χαίρεσαι με τη χαρά του άλλου΄΄

επαναλαμβάνονται φθόγγοι που περιέχουν το ΄΄χ΄΄ όποτε λοιπόν συναντάτε επαναλαμβανόμενο σύμφωνο συναντάτε παρήχηση. Η παρήχηση δεν θεωρείται κάτι κακό ή μεμπτό. Είναι και αυτή απλά ένα φαινόμενο της μετρικής. Αν ξενίζει ή αρέσει σε κάποιους ανθρώπους, έχει να κάνει με την θέση που έχει καταλάβει το κάθε σύμφωνο στη συνείδηση του καθενός. Αν π.χ. το ΄΄κ΄΄ φέρνει στο μυαλό ενός ανθρώπου τη λέξη ΄΄κακό΄΄ μπορεί να τον ξενίσει ή αν το ΄΄θ΄΄ φέρνει στο νου του τη λέξη ΄΄Θεός΄΄ μπορεί να του αρέσει. Το ζήτημα είναι απολύτως υποκειμενικό. Πάντως για τον μετρικό συνθέτη ενίοτε μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν όπλο. Παράδειγμα

΄΄Μα σα τον ήλιο έλαμψαν τα ολόχρυσα μαλλιά σου΄΄

η παρήχηση αυτή αποδίδει έναν πολύ ιδιαίτερο χαρακτήρα στον στίχο.

7. ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΑΔΕΙΑ Ποιητική άδεια δεν υπάρχει. Είναι μια επινόηση όσων αλλοιώνουν τη γλώσσα προκειμένου να δικαιολογήσουν τα σημεία δημιουργικής αδυναμίας τους. Δεν έχει καμία βάση να αλλοιώνει κάποιος λέξεις κατά τρόπο δικό του και να τις μετατρέπει σε λέξεις που δεν βασίζονται πουθενά. Παράδειγμα να γράψει ΄΄αγαπεί΄΄ αντί ΄΄αγαπά΄΄ ή ΄΄αγαπάει΄΄ ή να τονίζει λέξεις εκεί που δεν έχει επιτραπεί να τονιστούν ποτέ, μόνο και μόνο γιατί αυτό τον εξυπηρετεί. Υπάρχουν πολλές επιλογές για έναν στιχουργό σε λέξεις αρκεί να ευσταθούν δηλαδή, λεν – λένε – λέγουν και όχι μια οποιαδήποτε αβάσιμη επινόηση προκειμένου φέρουμε τη γλώσσα στα μέτρα μας.

8. ΟΜΟΙΟΚΑΤΑΛΗΞΙΑ – ΡΙΜΑ – ΟΜΟΙΟΤΕΛΕΥΤΟ Ίσως αυτό το κομμάτι του παρόντος κειμένου να είναι και το πλέον σημαντικό. Η ομοιοκαταληξία αποτελεί για μένα την μαγεία της μετρικής. Επίσης, ο βασικότερός κανόνας της αποτελεί για μένα αγκάθι που με πονά σε κάποιους στίχους που έγραψα πριν τον μάθω. Είμαι σχεδόν σίγουρος ότι αφού διαβάσετε τον παρακάτω κανόνα θα ανησυχήσετε και θα σπεύσετε να ελέγξετε αν τον έχετε παραβιάσει. Όλη η μαγεία της μετρικής βρίσκεται σε αυτό το διάνθισμα που λέγεται ομοιοκαταληξία.

Ο κανόνας της είναι ο εξής :

Μεταξύ δύο ομοιοκατάληκτων στίχων, οι φθόγγοι που ακολουθούν τον τελευταίο τονισμό του κάθε στίχου, πρέπει να είναι μεταξύ τους τέλεια ομόηχοι. Χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η ορθογραφία.

Και για να το κάνουμε πιο απλό παρουσιάζω το εξής παράδειγμα:

Σαν ανταμώσουν το χαρτί τα χρώματα αλλάζουν Λες κι είναι σαν μικροί θεοί που τα εξουσιάζουν Καμβάδες υποτάσσουνε με πλήρη εξουσία Για να αποτυπώσουνε μια Θεία συνουσία Εικόνες νέες πλάθουνε βγαλμένες απ’ το νου τους Κρυμμένες στα απόκρυφα του σκοτεινού μυαλού τους Βαμμένα χέρια, μάγουλα σαν τίμημα πληρώνουν Κάθε φορά που έμπνευση και οίστρος ανταμώνουν Στα χρώματα βυθίζονται για νύχτες και για μέρες Ούτε τροφή ούτε νερό δε νοιώθουν για φοβέρες Κι επάνω εκεί στον οργασμό που νοιώθουν σαν τελειώσουν Το στίγμα της ταυτότητας ζητούν ν’ αποτυπώσουν Και με καμάρι περισσό το έργο τους θωρούνε Και κάθε είδους σχόλια διψάνε να ακούνε Αγέρωχα, περήφανα το βλέπουν σαν παιδί τους Μη πληγωθεί θα έβαζαν μπροστά και το κορμί τους Και σαν τελειώσουνε μ’ αυτό, επόμενο κοιτάνε Από τη ζέση της ψυχής νοιώθουνε να διψάνε Ξανά υποδουλώνονται μπογιές να υποτάξουν Μολύβια, χρώματα, χαρτί σαν έρωτα ν’ αδράξουν Ξανά αφοσιώνονται για τη δημιουργία Αυτό είναι δημιουργοί, πνεύμα και φαντασία

Όλες οι ομοιοκατάληκτες λέξεις έχουν το ίδιο άκουσμα, παρατηρείστε ειδικά ότι οι παροξύτονες από το σημείο του τονισμού και μετά δεν διαφοροποιούνται καθόλου ηχητικά. Η μόνη αποδεκτή διαφορά στην ομοιοκαταληξία είναι αυτή της ορθογραφίας, η οποία δεν εμπλέκεται δημιουργικά στην μετρική, και κατά συνέπεια είναι αδιάφορη.

Για δείτε όμως τώρα και τα λάθη μου και θα καταλάβετε καλλίτερα.

Οι στίχοι μου από το ΄΄ΠΛΗΡΩΜΈΝΗ ΑΓΚΑΛΙΑ΄΄

ΠΡΩΤΗ ΣΤΡΟΦΗ Για ακόμα ένα βράδυ (σε) ρηχές αγκαλιές Ανθρώπινο ξεπούλημα του σήμερα του χθες Ακόμα ένα βράδυ (και) το σήμερα και τ’ αύριο Συγγρού, Πολυτεχνείου το σκοτάδι μοιάζει άγριο ΕΠΩΔΟΣ Πληρωμένη αγκαλιά ιδρωμένα σεντόνια Στη καρδιά σου εκπτώσεις διαρκούνε για χρόνια Συντροφιά με φιλιά καπνισμένες οι σκέψεις Όλα μοιάζουν θολά έτσι μόνο θ’ αντέξεις ΔΕΥΤΕΡΗ ΣΤΡΟΦΗ Ξανά αυτό το βράδυ θα παγώσεις τη μνήμη Το πλαστό σου το γέλιο θα φορέσεις στα χείλη Θα φορέσεις εκείνα που φορούσες και χθες Με εφήμερα λόγια σε φθηνές αγκαλιές ΟΥΠΣ !!!

Οι λέξεις

΄΄Αύριο΄΄ και ΄΄Άγριο΄΄

δεν ομοιοκαταληκτούν κι ας ξεγελαστήκατε. Ο λόγος είναι ο εξής, μετά από τον τελευταίο τονισμό της τελευταίας λέξης κάθε στίχου, δεν έχουμε απόλυτα ομόηχους φθόγγους.

ΟΥΠΣ !!

Οι λέξεις

΄΄Σκέψεις΄΄ και ΄΄Αντέξεις΄΄

Πάλι δεν ομοιοκαταληκτούν. Προσέξτε πόσο διαφορετικές είναι μετά το σημείο τονισμού τους.

ΟΥΠΣ !!!

Οι λέξεις

΄΄Μνήμη΄΄ και ΄΄Χείλη΄΄

Ξανά μανά δεν ομοιοκαταληκτούν. Για τον ίδιο λόγο.

Το φαινόμενο αυτό ΔΕΝ λέγεται ομοιοκαταληξία γιατί ΔΕΝ είναι ομοιοκαταληξία. Το φαινόμενο αυτό είναι ατελής ομοηχία, και ονομάζεται ΣΥΝΗΧΗΣΗ. Όπως αντιλαμβάνεστε η εμφάνιση αυτού του φαινομένου αποτελεί μελανό σημείο σε μια μετρική σύνθεση. Έστω κι αν δεν μπορούν να το αντιληφθούν όλοι.

Τέλος, η ομοιοκαταληξία εμπλουτίζεται όταν δημιουργείται με λέξεις διαφορετικού χαρακτήρα, σημασίας, έννοιας

Παράδειγμα

Οικουμένης – Δένεις Χρήμα – Κρίμα Ξαπλωτός - Κιβωτός

και φυσικά όταν δεν περιέχει συνδυασμούς που έχουν επαναληφθεί αμέτρητες φορές.

Παράδειγμα

Πάθος - Λάθος Μάτια - Κομμάτια

9. ΘΕΣΕΙΣ ΟΜΟΙΟΚΑΤΑΛΗΚΤΩΝ ΣΤΙΧΩΝ

Υπάρχουν πολλοί τρόποι παράταξης ομοιοκατάληκτων στίχων. Νομίζω ότι σε αυτό το σημείο δεν χρειάζεται ιδιαίτερα εκτενή παραδείγματα, καθότι αναφερόμαστε σε κάτι αξιωματικά αντιληπτό. Παραδείγματα :

Για τετράστιχα α. Ο πρώτος με τον δεύτερο, ο τρίτος με τον τέταρτο. (ΖΕΥΓΑΡΩΤΗ) β. Ο πρώτος με τον τρίτο, ο δεύτερος με τον τέταρτο. (ΠΛΕΧΤΗ) γ. Ο πρώτος με τον τέταρτο, ο δεύτερος με τον τρίτο. (ΣΤΑΥΡΩΤΗ)

Για εξάστιχα δ. Ο πρώτος με τον δεύτερο, ο τέταρτος με τον πέμπτο και ο τρίτος με τον έκτο. (ΖΕΥΓΑΡΟΠΛΕΧΤΉ) ε. Ανακατωτά, χωρίς ορισμένη σειρά. (ΑΝΑΚΑΤΗ) Σε έναν μικρό αριθμό συνθέσεων εμφανίζεται το εξής φαινόμενο. Παρά το ότι οι στίχοι ομοιοκαταληκτούν π.χ. Ζευγαρωτά, η τελευταία λέξη ενός στίχου μπορεί να ομοιοκαταληκτεί και με μια άλλη λέξη που βρίσκεται στο εσωτερικό του. Επίσης, όταν ένας στίχος ολοκληρώνεται και τον ακολουθεί μία μόνο λέξη ή πολύ μικρή φράση που εμπλουτίζει το νόημα του και είναι ομοιοκατάληκτη μαζί του, τότε εμφανίζεται το φαινόμενο του ΑΝΤΙΛΑΛΟΥ.

10. ΤΕΡΤΣΊΝΕΣ Θα βρείτε αυτή τη λέξη και σε τίτλο βιβλίου του (αξεπέραστου) Νίκου Καζαντζάκη. Η λέξη δεν είναι Ελληνική, όπως και το είδος. Οι τερτσίνες είναι τρίστιχες στροφές με ιδιαίτερη αντιστοιχία μεταξύ των ομοιοκατάληκτων στίχων τους. Ομοιοκαταληκτούν μεταξύ των τρίστιχων στροφών οι στίχοι

1 με 3 (πρώτης στροφής)

2 (πρώτης) με 1 (δεύτερης)

1 (δεύτερης) με 3 (δεύτερης)

2 (δεύτερης) με 1 (τρίτης)

κ.ο.κ.

Παρόλο που προσπαθώ να το αποφύγω θα παραθέσω το παράδειγμα της βιβλιογραφίας μου (την οποία στο τέλος θα αναφέρω και θα συστήσω).

Απόσπασμα από την «Ερωφίλη»

Ακτίνα τ’ ουρανού χαριτωμένη απού με τη φωτιά-σου τη μεγάλη σ’ όλη χαρίζεις φως την Οικουμένη.

Τον ουρανό στολίζει ‘ς μιά κι εις άλλη μέρα κι όλη τη γή η πορπατηξιά-σου δίχως ποτέ τη στράτα-τζη να σφάλη.

Κι όντα μασε μακραίνης τη θωριά σου, με χιόνια και βροχές τη γή ποτίζεις, για να μπορού να ζιού τα πλάσματά-σου.

Και πάλι να σιμώνης κι αρχινίζης τα χιόνια να σκορπάς και να ζεσταίνης τον κόσμο, όλη τη γή μ’ αθούς γεμίζεις

τα φύτρ’ αναγαλλιάς, καρπούς πληθαίνεις, μεστώνεις πωρικά, γεννάς λιθάρια πολλώ λογιώ, κι εις δόξα πάντα, μένεις.


11. ΣΤΡΟΦΉ ΤΟΥ ΚΆΛΒΟΥ Αποτελείται από πέντε στίχους χωρίς ομοιοκαταληξία. Ο πέμπτος είναι σχεδόν πάντα ιαμβικός πεντασύλλαβος σπανίως με μια άτονη συλλαβή στο τέλος γίνεται προπαροξύτονος ιαμβικός εξασύλλαβος. Οι άλλοι τέσσερεις είναι ιαμβικοί εφτασύλλαβοι και μπορεί ενίοτε είτε να χάνουν μια συλλαβή και να γίνονται οξύτονοι εξασύλλαβοι είτε να αυξάνονται κατά μία συλλαβή και να γίνονται προπαροξύτονοι οχτασύλλαβοι. Πολλές φορές παρατονίζεται η τρίτη συλλαβή σε έναν ή περισσότερους στίχους των τεσσάρων πρώτων, μετατρέποντας τους σε αναπαιστικούς παρόλα αυτά ο παρατονισμός δεν είναι υποχρεωτικός και οι στροφές διατηρούν τον ίαμβο.

Παράδειγμα

Επι τον Υμηττόν εβλάστησεν η δάφνη φύλλον ιερόν στολίζει τα ηρειπωμένα λείψανα του Παρθενώνος


12. ΟΧΤΑΒΑ Ξένη λέξη, ξένο είδος. Είναι στροφή οχτάστιχη με την εξής ομοιοκαταληξία. Ο πρώτος με τον τρίτο και τον πέμπτο, ο δεύτερος με τον τέταρτο και τον έκτο και οι δύο τελευταίοι μεταξύ τους.

Παράδειγμα :

Ο παπάς για το γάμο όλα ετοιμάζει κι είναι αναμμένα τα κεριά του γάμου ο Λάμπρος τρομασμένος τηνε κράζει : «Σήκω, δυστυχισμένη, έλα κοντά μου».

Εις τη φωνή του Λάμπρου ανατριχιάζει και παρευθύς σηκώνεται από χάμου και τραγουδάει, και τραγουδώντας κλαίει κι αυτός, «Μήν κλαίς, μην τραγουδάς», της λέει.

Διονύσιος Σολωμός

13. ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΣΤΙΧΟΣ Όταν δημιουργούμε ή συνθέτουμε στροφές αποτελούμενες από ένα σύνολο στίχων, έχουμε πλήρη ελευθερία να παρατάσσουμε ολιγοσύλλαβους με πολυσύλλαβους στίχους. Βέβαια αυτό δεν σημαίνει ότι μπορούμε να το κάνουμε χωρίς τουλάχιστον μια δομική αρχή που θα βοηθήσει στη δημιουργία μιας τάξης, προς όφελος της σύνθεσης μας. Μια σχηματιζόμενη δομή στίχων πρέπει να επαναλαμβάνεται. Δηλαδή, εάν για παράδειγμα, δημιουργήσουμε τρεις ελεύθερους στίχους με διαφορετικό αριθμό συλλαβών μεταξύ τους, πρέπει η δομή τους να επαναληφθεί και στις ακολουθούμενες τριάδες στίχων προκειμένου να έχουμε ελεύθερο στίχο αλλά και μετρική τάξη.


14. ΔΙΣΤΙΧΟ Η συνύπαρξη δύο στίχων, ίσων σε συλλαβές, όμοιων σε κατάληξη και ίδιων σε ρυθμό αποτελεί το δίστιχο. Με την επανάληψη αυτών των δεδομένων δημιουργείται ένα ποίημα. Για να αποτελέσει όμως ένα δίστιχο ποίημα σταθερής μορφής πρέπει να ικανοποιείται ακόμη μια συνθήκη. Το δίστιχο πρέπει μέσα σε αυτούς τους δύο στίχους να ολοκληρώνεται νοηματικά ώστε να διατηρεί αυτοτέλεια και αυτονομία. Δίστιχα αυτής της σταθερής μορφής βρίσκουμε σε λιανοτράγουδα και σε μαντινάδες.

15. ΣΟΝΕΤΟ Το Σονέτο ή αλλιώς δεκατετράστιχο αποτελείται από δύο στροφές τετράστιχες και δύο στροφές τρίστιχες. Οι ομοιοκαταληξίες τους μπορούν να εμφανιστούν με οποιαδήποτε από τις μορφές ομοιοκαταληξίας που προαναφέρθηκαν (Ζευγαρωτές, Σταυρωτές κ.α.). Το χαρακτηριστικό τους όμως είναι ότι η μορφή της ομοιοκαταληξίας του πρώτου τετράστιχου εμφανίζεται και στο δεύτερο. Στα δύο τρίστιχα η ομοιοκαταληξία εμφανίζεται με ποικίλους τρόπους.

16. ΡΟΝΤΕΛΟ Το Ροντέλο ή «κυκλωτό» αποτελείται από δεκατρείς στίχους με δύο ομοιοκαταληξίες και για τους δεκατρείς. Η πρώτη ομοιοκαταληξία βρίσκεται στους στίχους 1,4,,5,7,9,12,13 και η δεύτερη στους 2,3,6,8,10,11. Ο πρώτος στίχος επαναλαμβάνεται ως έβδομος και ως δέκατος τρίτος και ο δεύτερος στίχος επαναλαμβάνεται ως όγδοος. Το Ροντέλο είναι ένα ιδιαίτερα τεχνικό είδος ποιήματος.

17. ΤΡΙΟΛΕΤΟ Το Τριολέτο είναι οχτάστιχο και έχει δύο ομοιοκαταληξίες. Ο Πρώτος στίχος του εμφανίζεται ως τέταρτος και έβδομος και ο δεύτερος εμφανίζεται και ως όγδοος. Το Ροντέλο και το Τριολέτο εμφανίζονται πολύ σπάνια στα ελληνικά.

18. ΜΠΑΛΑΝΤΑ Η Μπαλάντα αποτελείται από τρεις στροφές ισάριθμων στίχων και ένα «Στάλσιμο» με τον μισό αριθμό των στίχων που έχει η κάθε στροφή. Η πρώτη στροφή έχει δύο ίδιες ομοιοκαταληξίες από την αρχή έως το τέλος ή κάποιες από την αρχή έως τη μέση και κάποιες μετά από τη μέση έως το τέλος. Στη δεύτερη και την τρίτη στροφή εμφανίζονται απαραίτητα οι ομοιοκαταληξίες της πρώτης στροφής, στο στάλσιμο η ρίμα του δεύτερου μισού κομματιού κάθε στροφής μπορεί να είναι η ίδια του πρώτου κομματιού. Σπανιότατες και αυτές. Να σημειωθεί ότι μια άλλη σημασία της λέξης Μπαλάντα είναι το διηγηματικό ποίημα θρύλων ή ιστοριών με λυρισμό, ομοιάζει με τις λαϊκές «παραλογές» και δεν έχει καθορισμένη μορφή.

19. ΑΚΡΟΣΤΙΧΙΔΑ Η ακροστιχίδα εντάσσεται σε μια κατηγορία στιχουργικών παιχνιδισμάτων. Η ακροστιχίδα σχηματίζεται κατά τον εξής τρόπο. Γράφουμε κατακόρυφα τα γράμματα που αποτελούν τη λέξη της ακροστιχίδας μας. Έπειτα γράφουμε τους στίχους χρησιμοποιώντας το κάθε γράμμα της λέξης ως εναρκτήριο γράμμα του κάθε στίχου. Παράδειγμα.

Απόψε η νύχτα ξανά Έρχεται στα όνειρά μου Ρέει γλυκά σιωπηλά Αντίθετα στη καρδιά μου


20. ΑΛΦΑΒΗΤΑΡΙΑ Στο αλφαβητάρι χρησιμοποιούνται και αναφέρονται τα γράμματα του αλφάβητου. Σχετίζεται κατά έναν τρόπο με την ακροστιχίδα. Τα γράμματα μπορούν είτε απλά να αποτελούν την έναρξη του κάθε στίχου, όπως με την ακροστιχίδα, είτε να αναφέρονται ολογράφως στην έναρξη του κάθε στίχου. Παράδειγμα.

Άλφα, αέρας και θάλασσα ζωή και αγάπη τη χάλασα Βήτα, βοριάς και φουρτούνα συνέχεια πάνω στη σκούνα Γάμα, γιατί βασανίστηκα στεριάς τη ζωή δεν λιμπίστηκα Δέλτα, δεν θέλω φορτίο που κόβει αγάπη στα δύο

και πάει λέγοντας.

21.ΣΧΗΜΑΤΑ Αυτό το στιχουργικό παιχνίδι ίσως είναι και το πλέον ταιριαστό για την σελίδα στην οποία βρισκόμαστε καθώς συνδυάζει ποίηση και ζωγραφική. Δημιουργείται ως εξής, σχεδιάζετε στο χαρτί απολύτως βασικά απλά σχήματα π.χ. ένα τραπέζι, ένα δέντρο, μια λίμνη και τέλος πάντων ότι άλλο εμπνευστείτε. Το κάθε σχήμα περιέχει είτε ένα άμεσο μήνυμα είτε ένα επαγωγικό μήνυμα. Για παράδειγμα ένα βουνό μπορεί να περιέχει το μήνυμα του δύσκολου ή του μαρτυρικού, μια θάλασσα το γαλάζιο ή το ταξίδι κ.α. Έπειτα γράφετε το ποίημα που θέλετε με τους στίχους να σχηματίζουν στα σχήματα που έχετε ζωγραφίσει. Τους αραιώνετε ή τους πυκνώνετε ανάλογα με τις απαιτήσεις των σχημάτων και φυσικά έχετε μεριμνήσει από πριν ώστε οι στίχοι σας να μην είναι ούτε πολλοί ούτε λίγοι για το σχέδιο. Όταν τους γράψετε σβήστε τις βασικές γραμμές των σχημάτων που αρχικά είχατε κάνει και το σχέδιο σας πλέον απεικονίζεται από τους στίχους σας. Αυτό είναι το λεγόμενο «τεχνοπαίγνιο» και τέτοια έχει γράψει ο Πότης Ψαλτήρας.

22. ΚΑΚΕΜΦΑΤΟ Ξέχασα να γράψω για το φαινόμενο του κακέμφατου. Έπρεπε να το γράψω πιο νωρίς αλλά δεν πειράζει θα το τοποθετήσω εδώ. Το κακέμφατο είναι ένα φαινόμενο που θα μπορούσε να το χαρακτηρίσει κανείς περισσότερο ως αφελές στοιχείο παρά ως τραγικό λάθος. Είναι το φαινόμενο που ακούσια μέσα στους στίχους μας σχηματίζουμε μια λέξη άστοχη ή αστεία. Το φαινόμενο αυτό συμβαίνει όταν συλλαβές λέξεων παρατάσσονται δίπλα-δίπλα και ενώ ανήκουν σε διαφορετικές λέξεις κατά την εκφώνηση δημιουργούν μια άλλη λέξη άσχετη και πολλές φορές αστεία. Παράδειγμα που θυμήθηκα τώρα με κακέμφατο είναι ένα τραγούδι παραδοσιακό συρτό Μακεδονίας που έχουμε ακούσει σχεδόν όλοι. Με τίτλο

Τώρα που στήσαν τον χορό

Δεν νομίζω να χρειάζεται να επισημάνω που βρίσκεται το κακέμφατο…. Ακόμα χειρότερο σε αυτό το τραγούδι είναι ότι στο σημείο του κακέμφατου υπάρχει και μετρικό χασοτόνισμα, με συνέπεια η λέξη του κακέμφατου να λαμβάνει και σωστό τονισμό κατά το τραγούδισμα.


Λόγω του ότι δεν είναι δυνατό να παραθέσω κάθε παράδειγμα αλλά ούτε και να διεισδύσω στην ανάλυση των πολλών παραδειγμάτων που περιέχει το βιβλίο, παρέθεσα τις βασικότερες αρχές και φαινόμενα που εμφανίζει η μετρική. Φυσικά έχω παραλείψει ένα μεγάλο μέρος ανάλυσης στίχων των μεγαλύτερων ποιητών μας που αναλύονται τα παρακάτω.

Ιαμβικοί

Από τρισύλλαβους έως δεκαεφτασύλλαβους και σύνθετους Τροχαϊκοί Από τετρασύλλαβους έως δωδεκασύλλαβους και σύνθετους και μεγαλύτερους τροχαϊκούς. Αναπαιστικοί Από δίμετρους έως και πεντάμετρους Μεσοτονικοί Από δίμετρους έως και τετράμετρους Δαχτυλικοί Από μικρότεροι του εξάμετρου έως εξάμετρους Και τέλος στίχοι, Μικτοί Στα παραπάνω υπάρχει αρκετό υλικό που αναλύει σημαντικά ποιήματα μεγάλων Ελλήνων ποιητών.

Όλα τα παραπάνω βασίστηκαν στο βιβλίο του Θρασύβουλου Σταύρου με τίτλο ΄΄ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΕΤΡΙΚΉ΄΄ που εκδόθηκε από το Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών του ιδρύματος Μανόλη Τριανταφυλλίδη. Το εν λόγω βιβλίο εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1930 και η έκδοση που κρατάω στα χέρια μου είναι η 2η αναδιατύπωση της 2ης έκδοσης του 2004 που τυπώθηκε από την Πελαγία Ζήτη για λογαριασμό του Α.Π.Θ. Κατέβαλα κάθε δυνατή προσπάθεια να μην κάνω μια απλή αντιγραφή του βιβλίου αλλά να παραθέσω τις βασικές έννοιες με σαφήνεια και απλότητα αποφεύγοντας να αλλοιώσω την ποιότητα των εννοιών.


Παρακάτω θα επιθυμούσα να παραθέσω και κάποια, αμιγώς, δικά μου πράγματα αισθανόμενος έντονη την αίσθηση της συστολής καθώς δεν είμαι ούτε φιλόλογος ούτε και ποιητής. Πρόθεσή μου είναι να μοιραστώ κάποια συμπεράσματα που έχω βγάλει και σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με την Νεοελληνική Μετρική.

Λεξιπλασία Η Λεξιπλασία είναι ένα πανέμορφο γλωσσικό φαινόμενο που όλοι μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε εφόσον δεν βιάζουμε την ελληνική γλώσσα και τηρούμε τους γραμματικούς και συντακτικούς της κανόνες. Η ελληνική γλώσσα είναι πλούτος και εφόσον είχαμε την τύχη να γεννηθούμε και να μεγαλώσουμε μέσα σε αυτόν τον πλούτο καλό θα είναι να τον αξιοποιούμε. Η ενστικτώδης γνώση της ελληνικής γλώσσας, εφόσον είναι η μητρική μας γλώσσα, μας επιτρέπει να παράγουμε λέξεις αποδίδοντας ταυτόχρονα νόημα είτε δια μέσου των παράγωγων λέξεων είτε δια μέσου της ιστορικής συνείδησης που φέρει η ελληνική γλώσσα. Ένα παράδειγμα δικής μου προσπάθειας λεξιπλασίας είναι το τραγούδι ΄΄Χωρωδία΄΄ (ξέρω σας έχω πρήξει) αναγκάζομαι να παραθέτω σε παρένθεση την αποσαφήνιση ΄΄Ωδή εις χώρα΄΄ διότι κάποιοι άνθρωποι που δεν έχουν ακούσει τα λόγια του τραγουδιού, δεν μπορούν να συμπεράνουν ότι το Χωρ-ωδία συντίθεται από το ΄΄Ωδή εις τη χώρα΄΄ . Βέβαια δεν αναφέρω το παράδειγμα ως επίτευγμα, σιγά τα ωά. Μην με περάσετε και για ψώνιο. Κάποιες λέξεις που συνάντησα στο Καζαντζάκη και υποθέτω (δεν ξέρω) ότι είναι δικές του λεξιπλασίες.

Σαγανογλείφτης

Βασανίστηκα σε λεξικά, στο Google, εδώ, εκεί, δεν βρήκα κάπου τη σημασία της. Προσπάθησα να βρω το νόημά της με απλές λογικές σκέψεις και νομίζω ότι αυτό είναι το νόημά της.

Σαγάνι = μικρό τηγάνι με δύο λαβές Γλείφτης, δεν θέλει ερμηνεία νομίζω.

Η εικόνα που δημιουργεί η λέξη νομίζω ότι οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο Καζαντζάκης χαρακτηρίζει έτσι έναν αχόρταγο, άπληστο χαρακτήρα. Εάν είναι όντως αυτό το νόημά της, καθώς εγώ έτσι το αντιλήφθηκα, θα σας ζητούσα να παρατηρήσετε το γεγονός ότι απέναντι σε μία άγνωστη λέξη πολλές φορές ο ετυμολογικός χαρακτήρας της ελληνικής γλώσσας μας παρέχει τη δυνατότητα να αποκωδικοποιούμε άγνωστες λέξεις βασιζόμενοι στον τρόπο σκέψης που η ίδια η ελληνική γλώσσα μας δίδαξε.

Κλείνοντας με την λεξιπλασία θα ήθελα απλά να επισημάνω ότι η ελληνική γλώσσα μας δίνει τα εφόδια και αφήνει τεράστια περιθώρια για να την καλλιεργήσουμε και να καλλιεργηθούμε. Το γεγονός της ετυμολογικής φύσης της, δηλαδή το γεγονός ότι κάθε λέξη δεν περιγράφει μόνο το αντικείμενο ,υποκείμενο αλλά εισχωρεί στο νόημα και την αξία του π.χ. η λέξη «αυτοκίνητο» δεν αναφέρει απλά το αντικείμενο αλλά περιγράφει και τη φύση του. Ένα άλλον παράδειγμα είναι η λέξη «εξαρτημένος» δηλαδή αυτός που γίνεται ΄΄άρτιος΄΄ (τέλειος - ολοκληρωμένος) μέσα από μια ΄΄έξη΄΄ (συνήθεια). Είναι λοιπόν φανερό ότι η ελληνική γλώσσα είναι ένα ευφυές κατασκεύασμα από ανθρώπους βαθιά σκεπτόμενους και ευφυείς. Διαφορετικά θα μπορούσαμε να βαπτίζουμε πρόσωπα και πράγματα με αυθαίρετες και αβάσιμες λέξεις. Το προνόμιο αυτό το διαθέτει η ελληνική γλώσσα ίσως περισσότερο από κάθε άλλη.

ΑΝΤΙΥΛΙΣΤΙΚΗ ΕΙΚΟΝΟΠΛΑΣΊΑ Όταν ένας άνθρωπος γράφει ποιήματα, στίχους μπορεί να μας εκπλήξει ευχάριστα δημιουργώντας εικόνες που απέχουν από τον υλιστικό κόσμο στον οποίο ζούμε, δρούμε και τον οποίο συνηθίσαμε. Σε αυτόν τον, υλιστικό, κόσμο διαισθανόμαστε από τα πρώτα χρόνια της ζωής μας ότι υπάρχουν φυσικοί νόμοι απαράβατοι για όλους όπως επίσης και κοινωνικά μοντέλα και κανόνες μέσα στα οποία καλούμαστε να ενταχθούμε και να συμμορφωθούμε. Η λέξη ΄΄ποίηση΄΄ σημαίνει δημιουργία, ακριβώς γιατί στην ποίηση δημιουργούνται πολλές φορές εικόνες που καταρρίπτουν και δεν υπακούν όλα τα παραπάνω. Για παράδειγμα αναφέρω τους στίχους του Λευτέρη Παπαδόπουλου στο τραγούδι ΓΙΑΠΙ σε μουσική Μίκη Θεοδωράκη και ερμηνεία Δημήτρη Μητροπάνου (1983)

Μπήκε το φεγγάρι στο γιαπί κι έγειρε για ύπνο στο χαλίκι. Τα πινε και γίνηκε στουπί στο μπακαλικάκι του Τσαλίκη.

Ήρθαν οι εργάτες την αυγή. Γέμισε από μπράτσα το σοκάκι. Πήραν το φεγγάρι για παιδί. Του ριξαν στην πλάτη ένα σακάκι.

Και το φεγγαράκι το ασημί δάκρυσε απ΄ αγάπη κι από γλύκα. Κι έγινε το δάκρυ γιασεμί που άνθισε την ώρα που σε βρήκα.

Παρατηρείστε πόσες εικόνες δημιουργεί που περιέχουν φυσικές υπερβάσεις, δηλαδή αντιυλιστικά μοντέλα. Ο αναγνώστης προσπαθεί να δημιουργήσει αυτές τις εικόνες στο μυαλό του και ταυτόχρονα δένεται με τους στίχους γιατί του δίνουν το δικαίωμα να ταξιδέψει σε έναν κόσμο μακριά από αυτόν που ζει και να δει στο μυαλό του να συμβαίνουν αυτά που διαβάζει ή ακούει. Συμπέρασμα : Η αντιυλιστική εικονοπλασία παρέχει την δυνατότητα στον αναγνώστη να κάνει ότι έκανε παιδί, να ονειρεύεται και να ξεφεύγει απ΄ τον κόσμο. Όσο σκληροί ή υλιστές κι αν είμαστε, ΟΛΟΙ, κάποιες στιγμές ονειρευόμαστε έστω κι αν πολλοί δίνουν μάχη για να το αποκρύψουν και δεν το παραδέχονται.

Επιπροσθέτως Έχω εντοπίσει (και δεν πιστεύω ότι είμαι ο μόνος, ούτε ο πρώτος) κάποια «σχήματα» που παρουσιάζονται και θα ήθελα να αποτυπώσω εδώ, όπως τα έχω χαρτογραφήσει σε προσωπικό επίπεδο. Έχω αποδώσει κάποιες ονομασίες σε αυτά τα «σχήματα» βασισμένος στο σκεπτικό ότι η ονομασία θα πρέπει κατά κάποιο τρόπο να δίνει μια γενική περιγραφή τους. Στα φαινόμενα που παρατήρησα απέδωσα του παρακάτω χαρακτηρισμούς.

1. Ανάκρουση α) Εσωτερική β) Εξωτερική

Είναι το φαινόμενο κατά το οποίο ο στιχουργός επανέρχεται αναφερόμενος σε κάποιο σημείο ή στο σύνολο του δημιουργήματός του είτε έμμεσα είτε άμεσα. Αν αναφέρεται σε κάτι που βρίσκεται εντός του δημιουργήματός του τότε το ονομάζω "Εσωτερική Ανάκρουση". Αν όμως αναφέρεται σε κάποιο άλλο στιχουργικό κομμάτι (είτε δικό του είτε άλλου) τότε το ονομάζω "Εξωτερική Ανάκρουση".

2. Παλινδρόμηση α) Εσωτερική β) Εξωτερική

Είναι το φαινόμενο της επανάληψης (δηλαδή περισσότερες απο μια φορές) της "Ανάκρουσης".

3.Ελλειπτικότητα

Είναι η έλλειψη άμεσου λόγου, που όμως διαθέτει την ικανότητα μέσα απο ελλείματα και έμμεσες αναφορές να περιγραφει σχεδόν φωτογραφικά όσα θέλει να εκφράσει ο στιχουργός.

Σελίδες στην κατηγορία «Στιχουργική»

Αυτή η κατηγορία περιέχει μόνο την ακόλουθη σελίδα.

Προσωπικά εργαλεία
Χώροι ονομάτων

Παραλλαγές
Ενέργειες
Πλοήγηση
Εργαλειοθήκη