Ιστορικά και Κλέφτικα Τραγούδια - Μέρος 1ο (Μαρίνα Χ.)

Από Κιθάρα wiki
Μετάβαση σε: πλοήγηση, αναζήτηση


Μέρος 1ο: Ιστορικά τραγούδια

Τα ιστορικά δημοτικά τραγούδια έχουν για θέμα τους κάποιο ιστορικό, εθνικό ή κοινωνικό γεγονός, όπως για παράδειγμα πολεμικές συγκρούσεις, πολιορκίες και αλώσεις πόλεων, θανατηφόρες επιδημίες, σεισμούς, επιδρομές βαρβάρων, αιχμαλωσίες, αρπαγές παιδιών ή γυναικών. Εκτός από ελάχιστα που αναφέρονται σε ευχάριστα περιστατικά, σ' όλα τα άλλα εξιστορούνται θλιβερά γεγονότα.

Στα ιστορικά τραγούδια κατατάσσονται και τα σατιρικά πολιτικού χαρακτήρα. Τέτοια σατιρικά τραγούδια μας παραδόθηκαν ήδη από τη βυζαντινή εποχή. Επίσης πολλοί μελετητές δεν βλέπουν στα ακριτικά και κλέφτικα τραγούδια μια ξεχωριστή ομάδα και γι' αυτό δεν τα ξεχωρίζουν από τα ιστορικά. Έτσι εξηγείται και η σύγχυση που γίνεται πολύ συχνά στην κατάταξη των κλέφτικων και ιστορικών τραγουδιών, ιδίως αν αυτά προέρχονται από την ηπειρωτική Ελλάδα, όπου τα ιστορικά τραγούδια είναι επηρεασμένα από τα κλέφτικα. Στην Ήπειρο τα τραγούδια έχουν την ίδια ποιητική υφή και έτσι ο διαχωρισμός τους είναι δύσκολος. Σε διάκριση όμως από τα ακριτικά και τα κλέφτικα, τα καθαρά ιστορικά αναφέρονται στις λεπτομέρειες του γεγονότος που εξιστορούν: δίνουν τον τόπο, το χρόνο, τις ιδιαίτερες συνθήκες, τα πρόσωπα που παίρνουν μέρος, τη διαδοχή των περιστατικών κτλ. Φυσικά δεν δημιουργήθηκαν ή δεν μας σώζονται για όλα τα ιστορικά γεγονότα και τα ανάλογα τραγούδια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ότι τα “Oρλοφικά” δεν βρήκαν ποτέ τον τραγουδιστή τους.

Το παλιότερο ιστορικό τραγούδι είναι ένα ποντιακό με τίτλο “Του Κωνσταντίνου Γαβρά” (1118-1140). Άλλα ιστορικά τραγούδια είναι οι θρήνοι. Τέτοιοι θρήνοι είναι: “Το κούρσος της Ανδριανούπολης”, “Της Αγια-Σοφιάς”, της “Τραπεζούντας”, του “Κωνσταντίνου Παλαιολόγου” κ.α. Είναι αλήθεια αξιοθαύμαστο, όπως λέει ο Ν. Πολίτης, ότι τα τραγούδια αυτά γεννήθηκαν σε εποχή που το Έθνος μετά το πάρσιμο της Πόλης έχανε τα πάντα, και δεν φαινόταν από πουθενά καμιά ελπίδα σωτηρίας. Όμως αμέσως μετά την Άλωση αναπτερώνονται οι ελπίδες του Έθνους ότι θα ξαναπάρουν οι Έλληνες με το σπαθί ό,τι με το σπαθί έχασαν.

Η χρονική περίοδος κατά την οποία δημιουργούνται και διαδίδονται τα ιστορικά τραγούδια, είναι τα τελευταία βυζαντινά και νεότερα χρόνια και πιο συγκεκριμένα από τον 17ο αιώνα και ύστερα.

O χώρος δημιουργίας των ιστορικών τραγουδιών δεν διαφέρει από το χώρο δημιουργίας των άλλων ειδών του δημοτικού τραγουδιού, που απλώνεται σ' όλη τη μητροπολιτική και νησιωτική Ελλάδα, όπως και στην Μ. Ασία.

Το ύφος τους είναι πάντα ανάλογο με το θέμα και την ποιητική παράδοση τού κάθε τόπου. Για παράδειγμα, στην Κρήτη και στα άλλα νησιά έχουμε τους στιχουργούς που έχουν τη σύνθεση των τραγουδιών ως επάγγελμα. Τα τραγούδια των στιχουργών ακούγονταν συνήθως σε γιορτές, όταν δηλαδή ήταν όλοι οι κάτοικοι του χωριού συγκεντρωμένοι. Σ' αυτά τα τραγούδια εξυμνούνται – από τους στιχουργούς πάντα – γεγονότα ή πρόσωπα που κάποτε μας είναι γνωστά. Πρόκειται για μακρά αφηγηματικά τραγούδια που είναι δεκαπεντασύλλαβα και συνήθως με ομοιοκατάληκτους στίχους. Τις περισσότερες φορές είναι άτεχνες αφηγήσεις σε στίχους, κατώτερης ποιητικής αξίας, παρά τραγούδια. Oι ποιητάρηδες στην προσπάθεια τους να πραγματοποιήσουν τις φιλοδοξίες τους κάνουν επίδειξη των ικανοτήτων τους με αυτά τα ποιήματα.

Εκτός από αυτά όμως τα άκομψα και μακροσκελή τραγούδια έχουμε και τα γνήσια δημοτικά τραγούδια. Πρόκειται για τα σύντομα, γεμάτα λυρισμό και δραματικότητα τραγούδια. Σ' αυτά δεν συναντούμε λεπτομέρειες ιστορικών γεγονότων, αλλά μόνο ένα μικρό κομμάτι της ιστορίας, που είναι και το δραματικότερο. Για παράδειγμα η Άλωση της Πόλης μας δίνεται στο γνωστό δημοτικό τραγούδι μας “Της Αγια-Σοφιάς”, που αρχίζει με τους ήχους μιας ουράνιας τυμπανοκρουσίας και τελειώνει με μια προσευχή και μια δήλωση.

Σημαίνει ο Θιος, σημαίνει η γης, σημαίνουν τα επουράνια,
σημαίνει κ' η Αγια-Σοφιά το μέγα μοναστήρι,
με τετρακόσια σήμαντρα κ' εξήνταδυό καμπάνες,
κάθε καμπάνα και παπάς, κάθε παπάς και διάκος.
Ψάλλει ζερβά ο βασιλιάς, δεξιά ο πατριάρχης,
κι' απ' την πολλή την ψαλμουδιά εσειότανε οι κολόνες.
Να μπούνε στο χερουβικό και να βγη ο βασιλέας.
φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απ' αρχαγγέλου στόμα.
“Πάψετε το χερουβικό κι' ας χαμηλώσουν τα άγια.
παπάδες πάρτε τα ιερά, και σεις κεριά σβηστήτε,
γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει.
Μον στείλτε λόγο στη Φραγκιά, νά ρτουνε τρια καράβια
το να να πάρει το σταυρό και τ' άλλο το βαγγέλιο,
το τρίτο το καλύτερο, την άγια τράπεζά μας,
μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας την μαγαρίσουν”.
Η Δέσποινα ταράχτηκε, κ' εδάκρυσαν οι εικόνες.
“Σώπασε κυρα Δέσποινα και μη πολυδακρύζεις,
πάλι με χρόνους, με καιρούς, πάλι δικά σας είναι”.

O τελευταίος στίχος του τραγουδιού είναι αυτός που εξέφρασε αλλά και σημάδεψε σημαντικά την ιστορία του ελληνικού λαού. Με αυτό τον στίχο γεννήθηκε αλλά και γαλουχήθηκε η Μεγάλη Ιδέα. Η διάλυση μιας Αυτοκρατορίας αλλά και η πεποίθηση της επαναδημιουργίας της επικεντρώνονται σε ένα μόνο κτίσμα, που είναι όμως και το πιο αντιπροσωπευτικό. Στα ιστορικά τραγούδια δεν πρέπει λοιπόν να αναζητεί κανείς την ιστορική αλήθεια παρά τη στάση του λαού απέναντι σε μια πραγματικότητα.

Προσωπικά εργαλεία
Χώροι ονομάτων

Παραλλαγές
Ενέργειες
Πλοήγηση
Εργαλειοθήκη